Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлша вазирлиги тиббий таълимни ривожлантириш маркази тошкент педиатрия тиббиёт институти

Шомсимон онг хиралашуви – 
ҳаракатлари сақланган ҳолда, атроф 
муҳитга нисбатан ориентацияси йўқолган, шу билан бирга унда 
галлюцинация, кучли қўрқув, атрофдагиларга нисбатан нафрат, ёлғизлик 
ҳисси пайдо бўлади ва агрессив ҳаракатларга олиб келади. Беморда бу ҳолат 
шабкўрлик бўлиб, атрофдаги предметларни аниқ кўра олмайди. Бу ҳолатда 
инсоннинг онги торайиб бораётганга ўхшаб, унинг эътибори фақатгина 
маълум бир ҳодисаларда қолади. Беморнинг хуши ўзгарган ҳолда атроф-
муҳитга нисбатан ориентири бузилади. Унинг хулқидаги хатти-ҳаракатлар 
автоматик равишда бажарилади ва ташқаридан соғломга ўхшайди. Бундай 
хушнинг бузилиши тўсатдан юз бериб, у бир неча дақиқадан бир неча 
соатгача, баъзан эса бир неча кун давом этиши мумкин. Бу ҳолат тўсатдан 
тугаб, патологик уйқу билан тамом бўлади. Юз берган ҳодисалар эсида 
қолмайди. Онгнинг бундай бузилиши талваса, бош миянинг органик 
жароҳати ҳамда патологик мастлик ҳолатларида кузатилади. 
Онгнинг ўчишида қуйидаги ҳолатлар аниқ кўринади: 
Обнубиляция – 
(хушнинг енгил бузилиши) онг бир неча секунд ёки 
минутга хиралашади, худди булут қамраб олгандек бўлади. Атроф-муҳитга 
ва ўзига нисбатан ориентири йўқолмайди, амнезия кузатилмайди. 
Сопор
– 
бу чуқур карахтлик ҳолати. Бемор ҳаракатсиз, жавоб 
реакцияси йўқ, фақатгина оғриқ реакцияси, ёруғликка нисбатан қорачиқ 
реакцияси, корнеал ва конъюнктивал реакциялар сақланган. Бундай белгилар 
оғир юрак-қон томир етишмовчилигининг декомпенсация босқичида ҳам 
кузатилади. 
Кома 
(хушнинг бутунлай бузилиши). Онг бузилишининг чуқур 
даражаси ҳисобланади. Атроф-муҳитга эътиборсиз, ҳатто оғриққа реакцияси 
йўқ, қорачиқ кенгайган, ёруғликка реакцияси йўқ, патологик рефлекслар 
пайдо бўла бошлайди. 
Ўз-ўзини англашнинг бузилиши 
 
Эс-хушнинг бузилиши – деперсонализация (лотинча –инкор қилиш)да 
атроф-муҳитда содир бўлаётган ҳодисаларни патологик равишда қабул 

---

16 
қилади. Кўпгина беморлар ўзида бўлаётган ўзгаришларни сиқилган ҳолатда 
тан олади. Деперсонализация 3 га бўлинади: аллопсихик, соматопсихик ва 
аутопсихик.