Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Тошкент врачлар малакасини ошириш институги

Аллергик ПСлар 
пайдо бўлиш м еханизм и сусткор аллергик 
р еак ц и я ти п и д а бўлади, к л и н и к ж иҳатдан 
алоқали стоматит
дейилади. П айдо б ў л и ш и н и н г асосий сабаби о рган и к (М М А ) 
ва н о о р га н и к (б ў ёқ тўлдирувчи, п л асти ф и к ато р ) м оддаларга 
нисбатан сезги р л и к н и н г ю қори бўлиш и. Бу м оддалар н отўли қ 
ан ти ген - гап тен л ар ҳ и соб лан и б , п ротез м айдони тўқ и м аси
оқси л л ари б илан реакц и я га кириб аллергенга ай л ан ад и , тўли қ 
ан ти ген л и к хусусиятига ўтади.
Б ем орлар О Б Ш Қ ва ти лд а си м и р л аш , кўриш , м аза б и л и ш - 
н и н г ўзгариш и, о ғр и қ а а р , ём он уйқу, таъ си р ч ан л и к, тери д а- 
ги ал лерги к тош м алардан ш и к о ят қилиш ади. Бу б елгилар п р о ­
тезн и 5-10 кун таққ ан д ан сўнг пайдо бўлади.
О бъектив кўрганда О Б Ш К д а н аф ақат п ротез қўндоғи, б ал ­
ки протезга те гиб турувчи ю м ш о қ тўқи м алар (лунж , л аб , п ро­
тез м айдони)да д и ф ф уз ш иш ва гиперем ия кўринади. Б аъзан 
нуқгавий қон қуйилиш лар ю з беради.
Т и ш протезидан тўла воз кечиш аҳволни яхш илайди. П р о ­
те зд а н қай та ф о й д а л а н и ш эс а к а с а л л и к н и н г қ а й та л а н и ш и га
ол и б келади. К ўпинча ал л е р ги к стом ати тл ари бор б ем орлар 
оғирлаш ган аллергологик ан ам н езга эга бўлади: баъзи озуқа- 
л ар га ал л ер ги к р еа к ц и я л ар , ал л ер ги к д ер м ато зл ар , б ронхиал 
астм а ва бош қалар.
А ллергик П С л ар н и даволаш да протезлар и н д и ф ф ерен аш ё- 
лардан тайёрланади. И ндивидуал кўтара олиш тери си н ам ал а- 
ри ёрдам ида ан и қл ан ад и . А гар бе м орда О Б Ш Қ ва тилда турғ- 
ун ачи ш и ш бўлса, у ҳолда даволовчи протез ко н стр у к ц и ял а- 
ри қўлланилади. Б ун и н г учун ти ш л ар ҳам, базис ҳам рангсиз 
пластм ассадан тай ёрл ан ган ёки ч и н н и м еталл сунъий ти ш л а- 
ри билан бирга қўлланган протезлардан ф ой даланилади. П р о ­
тез м айдони ш и л л и қ қавати н и н г турғун ачи ш и ш си н д ром и бор 
бем орларда ян а ш ундай п ротезларни қўллаш м ум ки н к и , улар­
н и н г п арестери к ш и л л и қ қавати соҳасида э л ас ти к м агнит а п ­
п ликатор бўлиш и к ер ак (Е .М . Т е р -П о го с ян , А.Т. Зел и н ск и й , 
А .К .И орданиш вили А. N 1602506).
А ллергик П С л ар н и н г оғир ш аклларида тери ал лерги к р е ­
акц и ял ари ва ю з-ж ағ соҳасидаги ш иш лар б илан кечса, а н т и ­
ги стам и н п р е п а р а т л а р и (д и а зо л и н , с у п р а ст и н , т а в еги л , п и - 
пол ьф е л , дим едрол) ва номахсус тер ап и я қўлланилади. Булар 
Г Б О , л а зе р о т е р а п и я , и гн а р е ф л и к с о т е р а п и я , м агн и то те р а п и я 
ва бош қалар.
А ллергик П С л ар н и н г проф и лакти каси да эса б и р и н ч и п ро-

---

Аглергик касалликларда ОКШ Қ ва лабда кузат иладиган узгаришлар..
119
тезланаётган бем орларда ал лерги к ан ам н езн и ва ю қорида ай - 
тиб ўтилган си н ам ал арн и а н и к ^ а ш лозим .
П ластм асса ти ш л а р н и кўтара ол м асли к ва м и н ерал т и ш - 
лардан ф ой дал ан и ш га қ арш и кўрсатм алар бўлганида мақсадга 
кўра д авол овч и п р о тез ко н с тр у к ц и ял а р и си ф ати да қўллан и - 
лади.
Ф и зи к а в и й ом иллар сабабли ю зага келувчи протез стом а­
титлари қач он ки п ротезн и н г протез м айдони ш и л л и қ қавати- 
даги кечаётган ж араёнларга м анф ий таъсир қилганида ёки п ро­
те зн и н г ўзидаги ж араён лар туф а или келиб чиқади.
П ластин кал и, п ластм асса базисли п ротезлард ан ф ой дал а- 
н и ш д а , у л а р н и н г и с с и қ л и к н и ях ш и ў т к а зм а с л и ги ту ф а й л и
“ П а р н и к ” сам араси келиб чиқади. Ш у сабабли протез остида 
тан а ҳароратига яқи н ҳарорат пайдо бўлади. О қибатда эса м ик- 
р о о р га н и зм л а р к ў п ай и б , ги ги ен а б у зи л ад и , су рун кал и д и ф ­
ф уз, субъектив сезги си з кечадиган ялли глан и ш ю зага келади. 
Вакуум сам ар аси эс а ю қори ж ағда яхш и к л а п а н м еханизм и 
бўлганда келиб чиқади. Б ун и н г устига “ти б б и й бан ка сам ар а­
с и ” ю з б ерад и , д и ф ф у з гиперем ия ва ш иш бўлиб, субъектив 
сезги си з сурункали ялли глан и ш содир этилади.
Б ун д ай ҳолатлар д аво м и д а п ротез к о н с тр у к ц и я с и н и тўғ- 
ри тан л аш катта аҳам и ятга эга (м и н и м ал м айдонга қопловчи 
ко б а л ьт-х р о м қ о т и ш м а л а р и , и к к и қ аватли п р о тезл и бази с). 
П ротез ю заси м ай д он га м акси мал те ги ш и , ти н ч л и к вақтида 
эса м ай д он га б оти б , и ш ем и я м ай д о н ч ал ар и н и кел ти р и б чи- 
қарм асл и ги кер ак. Ч ай н о вд а пайдо бўлувчи и ш ем и я м айдон 
б ўй л аб те н г та р қ а л и ш и , алоҳида нуқталарга босим туш м ас- 
л и ги керак.
В ақ ти н ч ал и к и ш ем и я п ротез қўндоғи ю м ш о қ тўқи м аси га 
м ассаж бўлиб, ч ай н ов тўхтаганда қон ян а о қи б келади. Базис 
билан тўқ и м ал ар н и н г бундай м уносабати яхш и натиж а бериб, 
О Б Ш К л а ги сурункали я л л и ғл ан и ш л ар кел и б ч и қ и ш и га бар- 
ҳам беради. У ндан таш қ ар и металл протез б азисларидан ф о й ­
д алан и ш и с с и к л и к н и н г ч и қи б кетиш и га ва п ар н и к сам араси- 
н и н г олди олин и ш и га сабаб бўлади.
П ротез стом атитлари оғи з бўш лиғи ва протезлар ги ги ен и к 
ҳол ати н и н г яхш и с а ^ а н м а с л и г и туф айли ҳам келиб чиқади. 
Б ем орга (о ғи з б ўш л и ғи н и ) д ав о л а н и ш д а н авв ал , д а в о л а н и ш
вақтида ва даволаниб бўлгандан сўнги вақтлар м обайнида п ро­
тездан ф ой дал ан и ш ва оғи з бўш лиғи ги ги ен и к ҳолатига эъти- 
бор б ери ш туш унтирилади.
Я рал и н ек р о ти к ж араён ларда б ем орларга ти ш чўткалари- 
д ан ф о й дал ан и ш таъ қи қл ан ад и . Ҳ ар вақт овқатлангандан к е й ­
ин ти ш ва ти ш оралари 3% Н 20 , га бўктирилган пахта билан 
арти л и ш и л о зи м , ш ундан кей и н оғи з бўш лиғи ан ти сеп ти к

---

120
Оғиз бўшлит ш и.ииқ қавати ва лаб каса.ыиклари
воситалар билан ирригация қилинади. О ғиз бўш лиғидан нохуш 
ҳ и д л арн и н г келм аслиги п арвари ш ва д а в о л а ш н и н г сам арали 
бўлганидан далолат беради. О Б Ш Қ н и н г бутунлиги билан кеча­
диган яллиғланиш ларда парвариш ўзгача бўлади. Т иш ларни то- 
залаш учун ю м ш оқ толали чўткалар д аволовчи-ироф илактик па- 
сталар - “Л и н а я ” , “ Н овинка72” , “ С п у тн и к” “ Р ом аш ка” , “ Ф то- 
рам ент” , “Д ен та-М ед ” , “Д рако ш а” , “ Ф тор и Ф р еш ” билан б и р ­
га қўлланилади. Бу пасталар яхш и антим икроб, яллиғланиш га 
қарш и, тозаловчи ва хуш бўйлантирувчи хусусиятга эга. П ротез­
ларн и парвариш лаш ҳам даврий равиш да, чўтка, паста ёки п о ­
рош ок ёрдамида амалга ош ирилади. П ротезлар 2-3 том чи тиш
э л и кси ри (“Л есн о й ” , “ С веж есть") қўш илган 16-20°С ҳарорат- 
л и қайнаган сув солинган идиш да тозаланади.