Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Тошкент врачлар малакасини ошириш институги

О т з бўш лит шиллиқ қавагпи касалликларининг физио ва фитотерапияси
3 3
]
м арказий асаб ти зи м и ф у н к ц и о н ал ҳолатини м еъёрлаш тириш , 
ҳам да д и с ен с и б и л и за ц и я ва орган и зм и м м у н о л о ги к ф ао л л и - 
гини о ш и р и ш , о ги з бўш лиғи тў қ и м ал ар и н и н г нерв эл ем ен т- 
л ари ва м арк ази й асаб ти зи м и д а ал м аш и н и ш ж ар аён лар и н и
ф аол л аш ти ри ш га қаратилган булиш и лозим .
Беморларга витам инлар, глю коза, кальций, бром дори воси­
талари, транквилизаторлар, биоген стим уляторлар, сугли-ўсим - 
л и к диетаси ҳамда оғиз бўш лиғи ш и л л и қ пардасига қуйидаги 
схема бўйича маҳаллий таъсир буюрилади: оги з бўш лиғини с а ­
нац и я қилиш ; уни кун и га 2-3 марта енгил и ш қо р и й эри тм а­
лар (2% л и ги д рокарб он ат натрий эри тм аси ) б илан ч айиб ту- 
риш . Ушбу м уолаж а оги з бўш лиғидан ш иллиқпар, о вқ ат қол- 
д и қ л а р и н и н г ч и қи б кети ш и га, сода эса кўп ч и л и к п ести ц и д - 
л ар н и зарарси зл ан ти ри ш га сабаб бўлади; о ғи з бўш лиғи ш и л - 
л и қ п ард аси ва п ар о д о н т к а с ал л и к л а р и н и ф и зи о т е р а п е в т и к
усуллар (У В Ч -даволаш , д ар со н в али зац и я, В1, С , 5-10% л и хло­
рид эри тм аси ва кал ьц и й глицероф осф атлар б илан д о р и -д ар - 
монли эл ек тр о ф о р ез, кислород билан тўй и н ган м инерал сув- 
л ар б илан гидром ассаж ) б и л ан даволаш .
Б и зн и н г и зл ан и ш лари м и зга кўра, кислород и н ъ екц и ял ари
ва коктейллар пародонт касал л и кл ари н и ж аррохдик ва орто­
п едик усулларда даволаш (кўрсатм ага би н оан ) жуда яхш и на- 
тиж а беради.
К линик ва экспериментал текш ирувлар натижасида олинган 
м атериаллар огиз бўш лиғи аъзолари касалликлари ва таъм б и­
лиш анализаторлари бузилиш лари пестицидларнинг маҳаллий ва 
умум-токсик таъсири остида келиб чиқади, деб хулоса чиқаришга 
асос бўлади. Ш унинг учун гигиенистлар томонидан иш лаб чи- 
қарилган ва пестицидлар билан заҳарланиш нинг олдини олиш ­
га қаратилган тадбирларнинг кенг тизим и огиз бўшлиғи аъзола­
ри касалликларининг кескин камайиш ига сабаб бўлади.
Ушбу м уам мо адабиётда кенг ёр и ти л ган и н и инобатга олиб, 
ф ақат, п роф и лакти кан и н г индивидуал чораларига тўхталиб ўта- 
миз.
П естицидлар б илан и ш л овч и л арн и н г даврий ва олдиндан 
ти б б и й кўрикдан ўтказувчи ти б б и й \а ё т тарзида албаттда с то ­
матолог бўлиш и керак. Д аври й ти б б и й кўрик ўтказиш да орга- 
н и зм га п ести ц и д л ар с ал б и й та ъ с и р и н и н г эр та б елгиларид ан 
б и ри бўлиб сан ал ган таъм билиш анали заторлари ф ао л и яти га 
алоҳида эъти бор б ери ш зарур. П ародонт к асал л и ги н и н г яққол 
б е л ги л а р и , су р у н к ал и , т е з -т е з қай тал ан ад и ган аф то з, яр а л и
н е к р о т и к сто м ати ти , л е й к о п л а к и я с и . л а б л а р н и н г сурункали 
ёри л и ш и ва таъм б и л и ш и н и н г чуқур ўзгариш лари бор ки ш и - 
л а р н и п естицидлар қўлланадиган иш ларга ж алб қилиш чега- 
раланган. И ш ловчилар огиз бўш лиғини тўғри парвариш қили-

---

332
Оғиз бўш лит ш иллиқ қавати ва ла б касалликлари
ши керак. О ғиз бўш л и ғи н и н г сан ац и яси йилига 2 марта утка- 
зил ади. Қ и ш л о қ врачли к пунктида, ф ел ьд ш ер л и к -ак у ш ер л и к
пунктларида ва дала ш и й п он л ари да оғи з б ўш лиғини 2-3 м ар ­
та чайиб туриш учун 2% ли натрий гидрокарбонат эритм аси 
сол и н ган махсус идиш ёки ф авворач а таш ки л қи ли ш лозим . 
О ғиз бўш лиғини индивидуал ҳим оя воситалари (чангга қарш и 
респ и ратор ва универсал противогазлар) б илан таъ м и н л аш ва 
уларни иш латиш да назоратни кучайтириш керак.
П ести ц и д л ар н и бутун о рган и зм ва хусусан о ғи з бўш лиғи 
аъзоларига таъ си р и н и н г олдини ол и ш д а д о и м и й с а н и та р -м а ъ ­
р и ф и й и ш л ари (суҳбатлар, м аъ рузалар, в а р а қ а л ар , с а н и т а р - 
бю ллетень, д евори й газета, саволлар ва ж авоблар тахтаси, эс- 
л атм ал ар, услубий та в си ян о м а л ар , п л акатл ар , ф о токўргазм а- 
л ар , д и аф и л ьм л ар, видеоф ильм лар ва б ош қкал ар) н и н г аҳам и- 
яти жуда катта.
О рган и зм н и таб и и й ва сунъий соғлом лаш турувчи ом иллар 
ёрдам ида умумий ч и н и қ ти р и ш , меҳнат ва дам олиш тарти би - 
га қатъий ри оя қи л и ш каб иларни ўз ичига олган ф и зи о п р о ­
ф и л а к т и к м уолаж аларни ўтказиш п естицидлар б илан и ш л о в­
ч и лард а с то м а то л о ги к к а с а л л и к л а р н и н г о л д и н и олувчи т а д ­
б и р л ар н и н г тарки б и й қисм и бўлиб ҳисобланади. М еҳнат таъ- 
тили даврида пестицидлар таъсири ҳисобга ати н м ай д и . С оғлом - 
л аш ти р и ш тад б и рлари к ом п л ек си д а таб и ат б и л ан я қ и н л и к с - 
катта аҳам ият касб этувчи ва тартибга ри оя қ и л и ш , тў л ақо н - 
л и овқ атл ан и ш , ум умий ва давол аш ж и см о н и й тар б и яси б и ­
л ан уйғунлаш ган ф и зи о те р а п ев ти к ва сувли д аво л аш м уола- 
ж алари; эртал абки ги ги ен и к ва ри тм и к ги м н асти ка б илан мун- 
тазам ш уғулланиш ва б аданни нам латта б илан арти ш , п ести ­
ц и д л арн и н г салбий таъ сири га оғиз бўш лиғи тўқ и м ал ари н и н г 
ч и д ам л и л и ги н и ош и р у вч и м аҳаллий (о ғи з б ў ш л и ғи д а) ж и с ­
м оний ом иллар (ультрабинаф ш а нурлари, ўз-ўзи н и ҳамда сув 
билан м ассаж қ и л и ш , д ар со н в ал и зац и я, эл ек тр о ф о р ез, ай н и қ - 
са, а с к о р б и н к и сл о таси б и л ан ) н и н г м унтазам та ъ си р и б и ­
л ан тўлдирилган табиат га я қ и н л и к катта аҳам ият касб этувчи 
соғлом лаш тириш тадбирлари ком п л екси га эга бўлган сан ато ­
р и й , пан си он ат ва дам олиш уйларида ҳорд и қ ч и қари ш м ак- 
сад га м увоф иқдир.