Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Тошкент врачлар малакасини ошириш институги

O
fuj
бўш лит шиллиқ қавати ва лаб касалликлари
да ҳам кузатилади. К асал л и к н и н г асосий к л и н и к си м п то м л а ­
р и терида, ш и л л и қ қаватда қон қуй и л и ш л ар, бурун ва м и лк - 
д ан қон кетиш идир. С ероз қаватда, кўз тўр пардаси ва бош қа 
соҳаларда, б ош м и яд а қон қуй и л и ш и д а гем о р р аги яд ан к е й - 
и нги ан ем и я ривож ланади. К асал л и к н и н г ўзига хос тавси ф и
тром б оц и топ ен и яд и р. Р ем и сси я д аврида тром б оц и тл ар м и қд о- 
р и кам ай и ш и 10 д ақи қагач а ва ундан у зо қ вақт қон кетиш и га 
сабаб бўлади. Ж гут си м п то м и (К о н ч ал о в ск и й -Р у м п е л -Л е ед е ) 
а н и қ ва тезда м усбат нати ж а беради. Ў ткир ш аклда кам дан- 
кам кузатилиб, тан а ҳарорати о ш иш и б илан проф уз қон ке- 
ти ш , ш унингдек буйрак кўриниш и кузатилади. С том атологи к 
ва б ош қа мутахассис ёрдам и кўрсатилганда, тр о м б о ц и то п ен и - 
я л и б ем орлар б илан эҳтиёт бўлиш зарур. М уолаж аларни м аъ­
лум тай ёргарл и кд ан сўнг стац и он ар ш ароитда утказиш зарур.
Э ритрем ия (полиц итем ия, В а к е за касал л и ги ) қон я р а ту в ­
ч и т и зи м қ у р и л м а с и н и н г к а с ал л и ги б ўл и б , бутун та н а д а ги
қон м и қ д о р и н и н г о ш и ш и н ати ж аси д а э р и тр о ц и т ва ге м о гл а- 
б и н м и қд ори н и кўп ай и ш и кузатилади. Э ритрем ия кўпинча 40- 
60 ёш д аги э р к а к л а р о раси д а учрайди. К а с а л л и к б ем ор учун 
с ези л ар си з, қо р а м ти р -о л ч а рангдаги ҳолатга ўтади, бу эса ге­
м оглоб и н ти к л а н и ш и н ати ж аси д а к ап и л л яр л ар д аги м и қд о р и - 
н и н г о ш и ш и б и л ан б оғлиқдир. Т е з-те з м и л к л а р н и н г қонайди. 
О Б Ш Қ д аги т о м и р л а р н и н г қон б и л ан тў л и ш и ва н е й р о то - 
м и р л а р н и н г с и қ и л и ш и д а н ай р и м ш и л л и қ қ о б и ғ соҳаларид а 
п ар естези я кузати л ад и . Т аш х и с э р и т р о ц и т л а р м и қ д о р и н и н г 
те зл и к б и л ан ош и б кетган л и ги асоси д а қўйилади. Б ир вақтда 
гем оглоб ин ва қ о н н и н г ёп и ш қ о к д и ги кучаяди.
Анемия ҳ ол ати , қон ҳаж м ига нисб атан эри тр о ц и т ва гемог- 
л о б и н н и н г кам айиш и билан тавсиф лидир. Ҳ озирги вақтда ан е- 
м и ян и н г жуда кўп турлари ф аркданади. Б из а н е м и я н и н г оғиз 
бўш лиғида ўзгариш чақирадиган тури ни ўрганам из. Гипохром 
- темир етиш м овчилик анем ияси (хлороз). Х лорознинг эрга юза­
га келиш д аври ж и н с и й етилаётган ёш қизларда учрайди. Х ло­
р о зн и н г кечки юзага келиш и эса аёлларда клим актер олди д а в ­
рида кузатилади. О р ган и зм н и н г ўсиш и, қ о н н и н г йўқотилиш и 
н атиж асида о р ган и зм н и н г тем и рга бўлган тал аб и н и н г о ш и ш и
ж араёнида тем ир танқислиги кузатилади. К ечки хлорознинг па- 
то ге н е зи д а ах и л и я, хайз ц и к л и н и н г б узи л и ш и , и ч к и с е к р е ­
ц и я безлари ф аоли яти даги б узилиш , тем и р заҳи раси н и н г ту- 
гаш и натиж асида ю зага келади. Кдтор бем орлар ти ш эм ал и - 
н и н г ял ти р аш и йўқолади, ти ш л а р н и н г е м и р и л и ш и кучаяди. 
Б ем ор о ғзи н и н г қуриш ид ан, о вқ ат е й и ш н и н г қ и й и н л аш у ви - 
д ан , тилда, лабда ачи ш и ш ва оғри қд ан , таъ м с е зи ш н и н г бу- 
зи л и ш и д ан ш и ко ят қилади. Б ем ор бўр, ти ш п о рош оги , қуруқ

---

Қон ва қон яратувчи аъзоларнинг касалликларида ОБШК, ва лабдаги узгаришлар
157
д о н н и егиси келади. Б ем о р н и н г оғи з ш и л л и қ қ о б и қ қаватида 
о қар и ш , н ам л ан и ш н и н г етиш м аслиги кузатилади. Т ил ш и ш - 
ган, к атт а л а ш га н , т и ш л а р н и н г и зи ш и л л и қ қ о б и қ қавати да 
сезилиб ту ради. Т и л н и н г сўрғичлари, ай н и қса олдинги 1/3 Д е ­
м ида кучли атр о ф и ял ан ган ҳолати юз беради. О ғиз бурчагида 
тез--тез ё р и л и ш ҳолатлари кузатилади. Г ипохром ан ем и я н и н г 
таш хиси кўриш , а н а м н е з й и ғи ш , қ о н н и н г рангли кўрсатки - 
чини баҳолаш (0,4-0,5), м и кроанизоцитоз ва п айкилоцитоз асо­
сида қўйилади. Л ей к о ц и тл ар ва қон п л асти н кал ар и н и н г сони 
ўзгармайди. К асал л и к н и н г ёзги ва кузги даврларда қайталана- 
ди. Д аволаш учун тем и р, витам ин д ори воситалари ва тўйим - 
л и о вқ атл ан и ш тавси я этилади. С том атолог о ғи з б ўш лиғини 
с а н ац и я қилади, б ем орн и н ек р о ти к ж а р а ён н и н г ю зага к ел и ­
ш идан огоҳлантиради ва си м п то м ати к даволаш ўтказади.
В |2 витамин етиш м овчилик ёки ф олий етишмовчилиги ан е­
мияси - (А д д и с с о н -Б и р м е р , п е р н и ц и о з, ём он с и ф а т л и а н е ­
м и я ), э р и т р о п о э з н и н г қ а й т а л а н и ш и , а й л а н и ш и б и л а н т а в ­
сиф ланади. П ер н и ц и о з ан ем и я организм да В12 витам ини етиш - 
м о вч и л и ги д ан , м еъда э п и т е л и я л а р и н и н г тем и р д ан а тр о ф и я - 
га уч раш и ҳамда етарл и в и т а м и н л а р н и н г тўғри сўр и л м асл и - 
ги каби ж а р а ё н л а р н и н г о қ и б ати д и р . В |2 ви там и н и ва ф о л и й
к и сл ота ге м о п о эз учун муҳим о м и лд и р. В,, ви там и н и о рга- 
н и зм га м еъ д а и ч а к т р а к т и о р қ а л и ту ш а д и , б и р о қ м еъ д ад а 
ун и н г сўри ли ш и асосан ички ом или и ш тирокида гасром у-коп- 
р о т е и н , м еъ д ад а и ш л а б ч и қ и л а д и г а н у ш б у м о д д а о р қ а л и
амалга ош ади. В|2 ви там инининг гастром укопротеин билан ара- 
л а ш и ш и В |2 в и т а м и н о қ с и л к о м п л е к с и н и н г ҳосил б ўлиш ида 
и ш т и р о к этад и ва с ў р и л и б , ф о л и й к и с л о та с у я к кўм и ги н и
ф ао л л а ш ти р и ш , м еъ ёри й э р и т р о п о э зн и б елгилайди. К асал ли к 
д о и м и й ривож ланади. У мумий д ар м о н си зл и к, бош оғриғи, п а­
р естези я кузатилад и. Т и л н и н г ку й и ш и ш и ва ўзгари ш и д о и ­
м и й учрайди. Т ил сў р ғи ч л а р и н и н г а т р о ф и я л а н и ш и н а ти ж а ­
си д а я л ти р о қ , с и л л и қ бўлиб э п и те л и я л ар и қурийди ва мус- 
куллари атр о ф и ял ан а б ош лайди. Т и л д а о ч -қ и зи л доғлар пайдо 
бўлади (Г ен тер -М ел ер глоссити). Таш хис асосан қондаги кл и ­
н и к а н а л и з н ати ж ал ар и асоси д а қўйилади: гем оглабин м и қ - 
д о р и н и н г о зги н а к а м ай и ш и б илан эр и тр о ц и тл ар м и қд ори н и н г 
аҳам ияти кам ай и ш и ва ран г кў р сатк и ч л ар и н и н г (1.3-1.5) ю қо- 
рилиги кузатилади. Э ри троц и тл ар ан и зо ва п о й ки л о ц и то зн и н г 
ўтк и рлаш ган та в си ф л и л и ги ва а й н и вақтда м егал оц и т ҳамда 
м егалобластлар б илан кечади. С у як кўм и ги н и п у н ктац и я қи л - 
ган и м и зд а қ о н н и н г қ и зи л э л е м е н т л а р и н и н г қ ў зғал у вч ан л и - 
гини кўрамиз.
Д аволаш : В 12 ви там и н и 100-150 м кг ва ф о л и й ки слота 0.005 
г хан кун и га; оғи р ҳолатларда қон қуйиш ёки эр и тр о ц и т м ае-

---

158
О/из 
бўшли т ш иллиқ қават и ва ла б касалликлари
саж и қуйиш вақтида ви там и н л ар н и а р ал аш ти р и ш кер ак. О ғиз 
б ўш лиғидаги узгариш лар умумий даволаш дан кей и н тезда ўтиб 
кетади.
1. Қон ва қон яратувчи аъзо касаллиююрида о /и з бўшлиғи ш илпиқ
қават идаги ўзгариш ларнинг белгиларини санаб ўт инг.
2. А гранулоцит оз синдромида оғиз бўш лиғи ш и лли қ қават ида
қандай узгариш лар кузат илади.
3. Верльгоф кacaлJmгuдa оғиз бўш лиғи ш иллиқ қават идаги ўзга -
риш ларнинг асосий белгиларини айтинг.
4. Эрит рем ия касаллигид а о ғи з бўш лиғи ш и лли қ қават идаги
ўзгариш ларнинг белгиларини сананг.
5. Анемия ҳолат ида оғиз бўш лиғи ш иллиқ қават идаги ўзгариш -
ларнинг асосий белгилари.
6. А ддиссон-Бирм ер ка са лли ги ним а ва о ғи з бўш лиғи ш иллиқ
қават идаги бегиларини санаб ўтинг.

---