Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент фармацевтика институти



Download 0,83 Mb.
bet87/146
Sana23.02.2022
Hajmi0,83 Mb.
#157940
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   146
Bog'liq
Fizik usullar

Ўлчов асбоб ускуналари
 Нефелометрлар. Нефелометрик таҳлиллар нефелометрлар ёрдамида бажарилади. Бу асбоблар тушаётган нур йўналишига 900 бурчак остида синган нурни аниқлашга мосланган қурилмага эга.
НФМ нефелометри коллоид эритмаларнинг, суспензия ва
эмульсияларнинг концентрациясини аниқлашга мўлжалланган. Асбоб икки ёруғлик оқимларининг биринчиси осилмадан синаётган, иккинчиси - асбобнинг шишали бурувчи қисмидан ўтаётган нурларни тенглаш принципига асосланган. Оқимлардан бирининг қувватини диафрагма ёрдамида ўзгартириб нур оқимлари тенглаштирилади.
Фототурбидиметрик титрлаш
Турбидиметрик таҳлилларда жуда суюлтирилган дисперс сис
темалар учун фотометрик таҳлил қонунларига амал қилади. Бир хил оптик хусусиятга эга бўлган суспензияларни олиш учун ҳарорат доимийлигига, эритмаларнинг аралашиш тартиби ва аралашиш тезлигига қатъий риоя қилиш керак, эритмаларнинг нисбий тўйинганлиги бегона моддаларнинг мавжудлиги катта аҳамиятга эга. Фототурбидиметрик титрлаш усули билан охирги нуқта аниқланганда учратилган қийинчиликлар назарга олинмайди.
Фототурбидиметрик титрлашда фотоколориметрик титрлаш усулини қўллаб бажариш мумкин. Бунда текширилувчи эритма сақлаган кюветага бюреткадаги реагент эритмасидан оз-оздан томчилаб қўшилади.
Реагент аниқланувчи ион билан кам эрувчан бирикма ҳосил қилиши зарур. Ҳар бир қисм реагент қўшилганда гальванометр кўрсаткичи ёзиб борилади Титрлашнинг  охирги нуқтасида максимум лойқаланиш кузатилади, бу гальванометр стрелкаси бўйича минимал кўрсаткичга тўғри келади. Реагент қўшишни давом эттириш лойқаланиш интенсивлигини ўзгартирмайди, баъзида хаттоки, майда заррачаларнинг ёпишиб каттароқ заррачаларга айланиши ҳисобига лойқаланишнинг камайишига олиб келади. Охирги нуқта график усулда топилади.
Таҳлилнинг люминесцент усули
Назарий асослари. Бир хил тур моддалар хона хароратида қиздирилмаса ҳам ўзларидан ёруғлик тарқатадилар. Бу ходиса совуқ нур сочиш ёки люминесценция деб аталади. Атомлар ва молекулаларнинг ёруғлик энергиясини ютиш хусусиятига кўра, улар ёруғлик энергиясини ўзларида йиғадилар. Бу атомнинг қўзғалишига сабаб бўлади. Қўзғалган атом ёки молекулалар ўзларининг ортиқча энергияларини ёки шу энергиянинг бир қисмини ёруғлик кўринишида нурлантиришлари мумкин. Ортиқча энергиянинг бошқа қисми электронларни узишга - моддани ионлаштиришга, фотохимик реакцияларга, моддани қиздиришга сарфланиши мумкин. Люминесцент нурланиш ёруғлик таъсири тўхтагандан кейин нисбатан узоқ вақт давом этиши мумкин. Нурланиш давомийлиги турли люминесцент моддалар учун турличадир: секунднинг миллиардлар улушидан ( алоҳида атом ва молекулалар учун) тоқ соатлар ва ҳаттоки бир неча суткагача (кристаллофосфатлар учун) давом этиши мумкин.
Люминесценциянинг бир неча турлари маълум. 1. Фотолюми-
несценция ёки флуоресценция - ёруғлик ёки нурланиш энергиясини ютилиши натижасида ҳосил бўладиган нурланиш.
2. Катодолюминесценция – юқори тезликда электронлар, бомбардимони натижасида ҳосил бўладиган нурланиш.
3. Хемилюминесценция - кимёвий процесслар натижасида
ҳосил бўладиган нурланиш.
4. Триболюминесценция - ишқаланиш натижасида ҳосил бўладиган люминесценция нурланиши.
Люминесценция турлари қўзғалиш энергияси характери, нурланиш давомийлиги ва люминесценцияловчи модданинг кимёвий хусусиятлари билан аниқланади. Барча люминесценцияланувчи моддалар умумий люминифорлар номи билан аталади. Одатда неорганик  нурланувчи моддалар люминифорлар деб, органик нурланувчи моддалар эса органолюминофорлар деб аталади.
Агар флуоресценция ҳосил бўлишида кристаллар иштирок
этса, бу тур нурланиш кристаллофосфор нурланиш деб аталади.
Люминофорларни таҳлил учун ишлатилиши кўп қирралидир.
Люминесценция рангига қараб турли моддаларни аниқлаш мумкин (сортлар бўйича таҳлил), буни тоғ жинсларни таркибларга ажратишда, шиша, суртма мойлар сифатини аниқлашда, ифлосланишни аниқлашда, тиббиётда, қишлоқ хўжалигида ишлатилади. Масалан, сифати яхши ва бузилаётган дон ўзидан турлича нурланиш чиқаради. Кўпгина органик препаратларни ҳам бир-биридан ажратиш мумкин.
Люминесцент микроскопияни метал қуймаларида дефектларни аниқлаш учун ишлатилади. Детал юзасига люминисценцияланувчи минерал мой сурилади. Бу мой детал ёриғларида ўрнашиб минерал мойни детал юзасидан олиб ташлаганда ҳам дарзларда орасида қолади ва люминисценцияланади.
Кимёвий люминесцент таҳлил- флуориметрия усули аниқла
нувчи модда учун етарли даражада сезгир ва танловчи фотомет
рик усуллар бўлмаганда қўлланилади. Металл ионлари уларни
нг сувли эритмаларидаги флуресценцияловчи комплекслар орқали ёки органик эритувчилар билан экстракция қилингандан кейин ҳамда кристаллофосфорлар нурланиши интенсивлиги ёрдамида аниқланади.
Люминесцент усулининг сезгирлик чегараси фотометрик таҳ-
лилга нисбатан пастроқдир. Аниқланиш чегараси 10-5 - 10-8 г/мл.
Масалан: бериллийнинг Морин билан флуресценцияловчи бирикмаси хаттоки 2х10-9г/мл, бериллийни ва 1.10-11 г уранни эритилган тузларда аниқлаш имкониятини беради.
Ёруғлик ранги мухитга, яъни эритувчига боғлиқ бўлган кўплаб органик люминесценцияловчи индикаторлар маълум.
Люминесценциянининг ҳосил бўлиши.
Аналитик тажрибада таҳлил қилинаётган эритмалар ва кристаллофосфорларни ультрабинафша ёруғликда нурланиши - флуресценция таҳлилида кенг қўлланилади. Оддий кўринишда люминесценцияни уйғониши ва нур сочишни қуйидаги схема чизма холида кўрсатиш мумкин, бу ерда Н - 0, 1, 2, 3, 4 тебранувчи кичик қаватларга эга бўлган атомнинг асосий холатининг нормал даражаси. В- 0,1, 2, 3, 4 тебранувчи кичик қаватларга мос келган атомнинг уйғониш даражаси.
Юқорига йўналган ўқлар электронларни ёруғлик квантини ютганида ёки нурлангандаги ўтиш йўналишини кўрсатади, ўқлар узунлиги тўлқин частотасига тўғри пропорционал ёки тўлқин узунлигига тескари пропорционал.
Н қаватдан В0, В1, В2, В3 ва В4 қаватларга ўтиш ёруғлик абсорбцияси (ютилиши) натижасида рўй беради. Сўнгра 10-9 - 10-8 секунд вақт давомида электронлар тебраниши кичик қаватларида қайта тақсимланиб, электронларнинг эҳтимоллиги катта бўлган В0 қаватдан Н0, Н1, Н2, Н3 ва Н4 кичик қаватларга ўтиши натижасида ёруғлик квантларининг нурланиши рўй беради.
Флуресценция спектрининг тўлқин узунлиги ютилиш спектрига нисбатан каттароўдир. Электронларнинг нормал қаватдан уйғонган қаватга ва тескари қайтиб ўз қаватига ўтиши бошқа кичик қаватларда ҳам амалга ошиши мумкин. Натижада ютилиш спектрига нисбатан узунроқ тўлқинлар томонига сурилган кенг структурасиз флюуресценция спектри ҳосил бўлади.
Стокс - Ломмель қонунига асосан флуресценция спектри ва унинг максимуми ютилиш спектри ва унинг максимумига нисбатан доимо узун тулқинлар томон силжиган бўлади. Бу бинафша нурланишни ютадиган моддалар ҳар қандай ёруғликда флуресценцияланиши, флуресценцияси, масалан: кўк ёруғлик билан уйғонадиган моддалар оч бинафша ранг таратмасдан балки, яшил-сариқ қизил, яъни спектрнинг узун тўлқин қисмида жойлашган ёруғлик таратиши мумкин демакдир. Ютилиш спектрининг максимуми ва люминесценция спектрининг максимуми орасидаги масофа Стокс силжиши деб аталади. Стокс силжиши қанча катта бўлса, люминесцент усули билан моддаларни аниқлаш ишончлилиги шунча катта бўлади. Нурланиш ва ютилиш спектрлари кўп моддалар қатори учун бир-бирига акс ўхшашдир (Левшин қоидаси).

I – ютилиш спектри
II- қайтариш спектри
Лекин шуни таъкидлаб ўтиш керакки, ютилиш ва нурланиш
спектрларининг акс симметрияси мураккаб молекулаларда аён бўлиб, оддий молекулаларда кўринмайди. Уйғотувчи ёруғлик интенсивлиги ва люминесценция интенсивлиги орасида алоқа бордир. Люминесценциядаги уйғотувчи энергияни люминесценция нурланишига ўтиш қиймати Вэ энергетик чиқиш билан характерланади. Вэл люминесценция нурланиш энергиясининг Ев ютилган нурни уйғониш энергияси нисбатига тенгдир.

Download 0,83 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   146




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish