Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги Тошкент фармацевтика институти Педагогик технологиялар ва педагогик

Рефлексия педагогнинг ўз онги ва фаолиятини белгилаш ва таҳлил қила 
олиш деб қаралади (ўз фикри ва ҳаракатларига ташқаридан назар. 
В.А.Сластенин). 
Педагогикага оид адабиѐтларда рефлектив жараѐнларни изоҳлашнинг 
икки анъанаси мавжудлиги айтилади: 

объектлар моҳиятини изоҳлашга ва уларни конструкциялашга олиб 
келадиган онгнинг рефлектив таҳлили; 

шахслараро мулоқот маъносини тушуниш рефлексияси; 
Бу билан боғлиқ равишда педагог олимлар қуйидаги рефлектив 
жараѐнларни фарқлайдилар: 

ўз-ўзини ва бошқаларни тушуниш; 

ўз-ўзига ва бошқаларга баҳо бериш; 

ўз-ўзини ва бошқаларни изоҳли таҳлил қилиш. 
Рефлексия (лотинча Reflxio- ортга қайтиш ) субъектнинг ўз (ички) 
психик туйғу ва ҳолатларини билиш жараёни сифатида қаралади.
Фалсафа ва педагогикага оид адабиѐтларда рефлексия шахснинг ўз 
онгидаги ўзгаришларни фикрлаш жараѐни деб ѐзилади. 
Психологик луғатда шундай изоҳ берилади: "Рефлексия - фақат 
субъектнинг ўз-ўзини билиши ва тушуниши эмас, балки бошқалар унинг 
шахсий хислатлари, ҳис қилиш туйғуси ва билиш (когнитив) тасаввурларини 
билиш ҳамда тушунишини аниқлаб олишини ҳам англатади. 
В.А.Лефевр таъкидлаган эдики, инсон ўзининг хатти-ҳаракатларига, 
фикрларига нисбатан кузатувчи, тадқиқ қилувчи бўлиб қолмаслиги, балки 
бошқа персонажлар, уларнинг хатти-ҳаракатларини ўрганувчи мавқеини 
эгаллаши ҳам керак. 
М.В.Кларин ижодий тафаккур хусусиятларини рефлексия билан 
боғлайди. Бундай ўзаро алоқаларда рефлексия ўзида хулоса чиқариш, 

---

139 
умумлаштириш, аналогия, қиѐслаш ва баҳолаш ҳамда муаммоларни эслаш, 
енга олиш ва ҳал қилишларни бирлаштиради. 
В.А.Петровский рефлексия фаолияти таҳлилида унинг икки турини 
фарқлайди: 

ретроспектив; 

проспектив. 
В.А.Петровскийнинг аниқлашича, ретроспектив рефлексия бу "содир 
этилган 
фаолият 
тарихининг 
ретроспектив 
тикланиш 
шаклидаги 
рефлексиясидир".