2.2. Eshitishida nuqsoni bolgan bolalarni maktab talimiga tayyorgarlik holatini eksperimental organish natijalari
Maktabgacha yoshidagi eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning nutqini xolatini tekshirish natijalari taxlili maktabgacha yoshidagi eshitishda nuqsoni bolganbolalarning lugat boyligini shakllantirish yollarini darajasini aniqlash imkoniyatini berdi.
Maktab yoshidagi eshitishda nuqsoni bolganbolalarning nutqini tekshirish jarayonini oddiydan murakkabga qaratib olib bordik va aniqlangan natijalardan shuni korish mumkin-ki, maktabgacha yoshidagi eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning lugat boyligini shakllantirilib borishiga qaramay oquvchilar javoblari juda past korsatkichni korsatdilar. maktabgacha yoshidagi eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning lugat boyligini tekshirish boyicha topshiriqlarni bajarilishi talab qilingan topshirigimizning natijalari 1- jadvalda foiz korsatkichlarida korsatilgan. Takidlovchi eksperimentda Toshkent shahridagi Olmazor tumani 106-conli ixtisoslashtiriilgan maktabning maktabgacha bolimi tanlandi.10 nafar maktabgacha yoshidagi eshitishda nuqsoni bolgan tarbiyalanuvchilari qatnashdilar,Maktabgacha yoshidagi eshitishda nuqsoni bolgan tarbiyalanuvchilari lugat boyligini L.R.Mominova tomonidan ishlab chiqilgan (ekspressiv va impressiv nutqni tekshirish uchun) metodikalaridan asosida organildi.Eksperimentimizda eshitishda nuqsoni bolgantarbiyalanuvchilarga ogzaki va yozma topshiriqlar berildi.Eshitishda nuqsoni bolganbolalarda faol lugatning holatini organish uning passiv lugatdan ancha kam ekanligini korsatadi.
Eshitishda nuqsoni bolganbolalarning faol lugatining umumiy holati 1 jadvalda korsatilgan. Eksperiment jarayonida tekshirilgan bolalarning insonning gavda qismlarini togri nomlay olmadilar. Eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning 5 tasi (50%) uy jihozlaridan predmetlarni nomladilar, qolganlari esa predmetlarni nomlay olmadilar, lekin eksperimentatorning ragbatlantiruvchi yordamidan, korsatmasidan song ham (eksperimentator predmetni korsatadi va soraydi: Qani aytchi, bu nima edi?) eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning 5 tasi (50%) uy jihozlaridan predmetlarni nomladilar. Predmetlarni kategoriya boyicha umumlashtirish yuzasidan berilgan, fikr yuritishga yonaltirilgan topshiriqlar Eshitishda nuqsoni bolganbolalarda katta qiyinchilik tugdirganligi aniqlandi. Eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning 4 tasi (40%) uy jihozlaridan predmetlarni umumlashtirdilar, qolganlari esa predmetlarni ragbatlantiruvchi yordamidan, korsatmasidan song ham (eksperimentator predmetni korsatadi va soraydi: Qani aytchi, bu nima edi?) eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning 6 tasi (60%) uy jihozlaridan predmetlarni umumlashtirdilar, faol nutqda eshitishda nuqsoni bolganbolalar umumiy tushunchani ifodalaydigan sozlarni xususiy tushunchani ifodalaydigan sozlarni xususiy tushunchani anglatadigan sozlar bilan almashtiriladi. Oyoq kiyimlarini ifodalovchi rasmlar guruhini bolalar tuflilar, idish tovoqlarni piyolalar, ichadigan narsalar, mebellarni shkaflar, transportlarni mashinalar deb nomladilar.
Shuningdek, eshitishda nuqsoni bolgan bolalar umumiy tushunchalarni ifodalaydigan sozlar orniga predmetlarning tadbiqiy tomonini ifodalovchi sozlardan foydalanishlari aniqlandi. Eshitishda nuqsoni bolgan bolalarda lugat boyligining cheklanganligi javob berish, hikoya qilish jarayonida kerakli sozni topa olmaslikda, kopincha hatto predmetni nomlay bilmaslikda namoyon boldi.
Soz boyligining kamligi, shuningdek, bilim va tasavvurlarning chegaralanganligi sababli aqli zaiflarning kopchiligi qushlar, bazi hayvonlar, ularning bolalari nomlarini, yil fasllarini almashtirib qollashi, oylar nomining, ketma-ketligining, u yoki bu fasl belgilarining bilmasligini tavsiflaydi.
Eshitishda nuqsoni bolgan bolalardagi lugat boyligining kamligi sozlarga sifatlar topishda, predmetlarning belgilarini nomlashda ham namoyon boldi. Eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning 3 tasi (30%) uy jihozlaridan predmetlarni belgisini nomladilar, qolganlari esa predmetlarni nomlay olmadilar, lekin eksperimentatorning ragbatlantiruvchi yordamidan, eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning 7 tasi (70%) predmetlarni belgilarini nomladilar.Eshitishda nuqsoni bolgan bolalardagi lugat boyligining kamligi sozlarga sifatlar topishda qiyinchilik tugdirdi.
5.Sozlarga antonimlarni topish jarayonida bolaga avval birin-ketin korsatilgan rasmlarni nomlash, songra sozlarga antonimlarni topish taklif qilindi .Eshitishda nuqsoni bolgan bolalardagi lugat boyligining kamligi sozlarga antonimlarni topishda qiyinchilik tugdirdi., Eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning 3 tasi (30%) sozlarga antonimlarni topdilar, qolganlari esa predmetlarni nomlay olmadilar, lekin eksperimentatorning ragbatlantiruvchi yordamidan, eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning 7 tasi (70%) sozlarga antonimlarni topdilar.
Predmetlar va harakatlar tasvirlangan rasmlar boyicha gaplar tuzish: Bu qogirchoq. U olma ushlab turibdi. Bu oquvchi . Oquvchi dars tayyorlayapti eshitishda nuqsoni bolganbolalardagi lugat boyligining kamligi sozlarga gap tuzishda qiyinchilik tugdirdi. Eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning 3 tasi (30%) rasmlar boyicha gaplar tuzdilar, qolganlari eksperimentatorning ragbatlantiruvchi yordamidan, eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning 3 tasi (30%) rasmlar boyicha gaplar tuzdilar. Rasm asosida gaplar tuzish topshirigi 4 ta bola (40%)bu topshiriqni bajara olmadilar. Eshitishda nuqsoni bolganbolalar lugat zaxirasini tekshirish natijalari ularda gaplar sintaksisining deyarli rivojlanmaganligi aniqlandi. Tekshirilgan eshitishda nuqsoni bolgan bolalarning barchasi rasmlarga qarab gap tuzishda bitta soz bilan chegaranishlari aniqlandi. Masalan, Malika taklif qilingan rasmlarni korib chiqib (rasmda bola tasvirlangan, u olma ushlab turibdi)- bola deb gap tuzdi.Eksperiment jarayonida eshitishda nuqsoni bolgan bolalardan bazilarigina nutqida faqat sodda gaplardan foydalanishlari aniqlandi. Eshitishda nuqsoni bolgan bolalar tomonidan tuzilgan gaplarda komakchi sozlarning yoqligi kozga tashlanadi. Tekshirish jarayoni eshitishda nuqsoni bolgan bolalar nutqida sozlar tartibi buzilishining ham kop hollarda uchrashi mumkinligini korsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |