‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

70 D evid Mayers Psixologiya.  Minsk.  2008.  142-143-betlar.
223

---

yetib  bo‘lmaydi.  Nemis  shoiri  Gyote yozganidek:  “0 ‘z g‘oyalaringizni 
amalga oshirish eng qiyin ishdir”71.
Temperament  va  xarakter  bir-biri  bilan  bog‘liq  holda  insonlarda 
o ‘ziga  xos  xarakter  xususiyatini  namoyon  etadi.  Temperamentning 
ba’zi  bir jihatlari  xarakter  xususiyatiarini  namoyon  etishda  xizmat 
qiladi.  Temperament  alohida  olingan  har  bir  insonning  umumiy 
va  asab  tizimining  asosiy  tavsifi  bo‘lib,  bu  tavsif  shaxsning  butun 
faoliyatiga ta’sir etadi.  Temperament orqali  inson ba’zida o‘ziga xos 
xarakter xususiyatlarini ham namoyon etadi.  Xolerik yoki  sangvinik 
tipidagi  insonlarda o‘z temperamentidan kelib  chiqib, tashabbuskor- 
lik  va  qat’iylik  kabi  xarakter  xususiyatini  tarkib  toptirish  mumkin. 
Flegmatik tipidagi  odamda esa tashabbuskorlikni  tarkib toptirish  ni- 
hoyat darajada qiyin jarayon hisoblanadi.
Xarakter xususiyatlari insonda oila muhitida, jamiyat ta’siri ostida 
va  ta’lim-tarbiyada  shakllanadi.  Insonga  tug‘ma  ravishda  berilgan 
temperament  xususiyatlari  jamiyatning  faoliyat  turlariga  qarab  ijti- 
moiylashadi.  Temperament  alohida  olingan  har  bir  insonning  umu­
miy  va  asab  tizimining  asosiy  tavsifi 
bo‘lib,  bu  tavsif  shaxsning  butun 
faoliyatiga ta’sir etadi.
Xarakter 
va 
temperamentning 
shaxs  faoliyatidagi  uyg‘unligi  shaxs- 
lararo  munosabatlarda,  emotsional 
holatlami 
boshqarishda 
namoyon 
bo‘ladi.  Demak,  xarakter  va  temperament  shaxsning  individual  xu- 
susiyatlarining eng muhimi sanaladi.
Xarakter  konsepsiyasidan  o‘rganilgan  baholash  xususiyatlari 
shaxslaming yashirin dinamikasini  ochib bermaydi.  Balki ular inson 
xulqi namunasini qoTlashni afzal ko‘radi. Xarakter xususiyatlarining 
ko‘p turlari xiralik,  tashvish va o‘z-o‘zini  hurmat qilish kabi xususi- 
yatlami tez baholashni ta’minlaydi. Boshqa tomondan psixologlar bir 
nechta  xarakter  xususiyatlarini  shaxsiy  so‘rovnoma,  turli  savollami 
ichiga olgan anketalami qo‘llash orqali baholay oladi.