|
— Т.: М о Н у а , 2 0 0 3 . (Г ипк 5ю па1 q iy n la t 1аЫШ — Ьо51щагиу Ы
бо
Ы
ш щ
з а т а г а П У05Па81 8 1 —90 Ь еи аг).
8. Ф у н к ц и о н а л ь н о
с т о и м о с т н о й
а н а л и з и з д е р ж е к п р о и з в о д с т в а .
П о д р е д .
Б.И.Майданчика.
- М . : Ф и н а н с ы и с т а т и с т и к а , 1 9 85.
146
13-bob. FUNKSIONAL QIYMAT TAHLILINING SAYYOHLIK
SOHASIDA QO‘LLANILISHI
13.1. Mamlakat iqtisodiy salohiyatining yuksallshida
sayyohliknmg roli
Jahon ta jrib a s id a n m a ’ lu m k i, s a y y o h lik n i riv o jla n tiris h
m am lakat iq tis o d iy s a lo h iy a tin in g riv o jla n is h i u c h u n asosiy
om illardan b irid ir.
Shu tu fa y li m a m la k a tim iz d a ham sayyohlikni riv o jla n tiris h
u chu n q a to r ijo b iy is h la r am alga o s h irild i va o s h irilm o q d a .
S ayyohlikning iq tis o d iy o td a g i o ‘ m i u ning m am lakat y a lp i ic h k i
m ahsulotidagi u lu shi v a ish b ila n band a h o lin in g qancha q is m in i
o 'zida mujassam e tg a n lig i b ila n belgilanadi.
Sohaga b o z o r m u n o s a b a tla rin in g te g ish li dasta kla ri jo r iy
q ilin d i. Bu sohada h a m k o ‘ p m u lkch iü kka asoslangan x o ‘ja lik
yu ritu vch i subyektlar sh aklla nd i.
X ullas, m a m la k a tim iz d a sayyoh lik salohiyat y e ta rli, u n i riv o j
la n tiris h u c h u n h a m m a s h a rt-s h a ro itla r, u la rn in g m a m la -
katim izga k e lis h i va q a b u l q iiib o lish ja ra yo n i, m unosib tarzda
kuzatish uchun esa te g is h li c h o ra -ta d b irla r ishlab ch iq ilg a n va
ular amalga o s h irilm o q d a .
N a tija d a , s a y y o h lik n i riv o jla n tiris h n in g m oddiy, ta s h k iliy ,
huquqiy asoslari y a ra tild i. B ularga q uyida g ila m i k iritis h m u m kin :
B irin c h id a n , m a m la k a tim iz n in g geografik jih a td a n M a rka ziy
O siyoning qoq m a rka zid a jo yla sh g a n lig i va unda hukm surayot-
gan siyosiy ham da iq tis o d iy b a rq a ro rlik n in g ta ’m in la n g a n lig i
b o lsa , ik k in c h id a n , m a m la k a tim iz n in g noyob d in iy -ta rix iy o b i-
dalarga, o ‘ziga xos iq lim va ta b iiy k o ‘ rkam manzaralarga b o y lig i.
ulam ing sayyoh lik o bye ktla rg a k iritilg a n lig id ir.
U ch in c h id a n , m a m la ka tim izd a q ad im iy m illiy hun a rm a n d-
c h ilig im iz n in g saqlan ib q o lg a n lig i va u ning bugungi kunda riv o j
topayotganligi bo‘ lsa, t o ‘ rtin c h id a n , sayyohlarning foydalanishlari
147
u ch u n te g is h li tra nsp o rt vo sitalari va in fra tu z ilm a n in g y a ra til-
g a n lig id ir.
B e s h in c h id a n , sohani tartibga soluvchi qon u nlar va teg ish li
m e’y o riy h u jja tla r y a ra tild i, bu esa o ‘z navbatida sayyohlarga
q ulay s h a ro itla m in g ya ra tilish im k o n in i ham. berdi.
B iro q , s a yyo h lik sohasida hali b ir qancha k a m c h ilik la r b o rk i,
u la m i b a rta ra f qilm asdan ushbu sohani talab darajasida riv o jla n -
tirib b o 'lm a y d i.
U sh b u k a m c h ilik la m i b a rta ra f q ilis h uchun sayyohlik soha
sida h a m F Q T d a n foyd a la n ish maqsadga m u v o fiq d ir. Z e ro ,
h o z ir g i p a y tla rd a sa yyo h la rg a x iz m a t q ilis h u ch u n barcha
h a ra k a tla r q ilin m o q d a .
A m m o u la rn in g k o ‘p i samarasiz bo‘ lm oqda. X izm a tla m in g
b irin c h i galda, o ‘z vaqtida va sifa tli b o 'lis h in i ta ’m inlash lo zim .
Shu tu fa y li qaysi xizm atn i qachon bajarish va qanday bajarish
m a s a la s in i F Q T n i q o ‘lla g a n h o ld a a n iq la b te g is h li c h o ra -
ta d b irla m i ish la b chiqish maqsadga m u vo fiq d ir.
Ja ho n tajrib a sid an ma’lu m k i, sa.yyohlik iq tiso d iyo tn in g eng
sa m a ra li so ha la rida n b irid ir. A y rim m am lakatlarda eksport daro-
m a d in in g s e z ila rli qism i sayyohlik soliasiga to ‘ g ‘ri keladi. M asalan,
Isp a n iya , A v s triy a va G retsiya davlatlarida sayyohlikdan olingan
d a ro m a d b a rc h a e kspo rtd an o lin a d ig a n d a ro m a d la rn in g 30
fo iz id a n k o ‘ p ro g ‘in i tashkil q ila d i.
U shbu k o ‘ rsatkich Portugaliyada 20 foizga, Sliveysariya va
Ita liy a d a 10— 12 foizga, K ip rd a 52 foizga, Panamada 55 foizga,
G a itid a 70 fo izg a ,
Y
amaykada 30 foizga teng.
B unday h o la t m am lakatim izda ham ro ‘y b e ris h i lo zim . L e kin ,
h o z irc h a m a m lakat ya lp i ic h k i m ahsulotida sa yyohlikning ulushi
ju d a kam .
Z e ro , b iz d a g i sayyohlik sa lo h iy a ti ushbu sohani ch e kla n -
magan m iq d o rd a riv o jla n tiris h uchun katta im koniyatga ega. C het
el s a y y o h lik i resp ub lika iq tis o d iy o tin in g ye ta kch i ta rm o g ‘ iga,
u ning v a lu ta tu s h u m la rin i to ‘ld ira d ig a n m u h im manbaga aylanib
b o rm o q d a . Shu sababli shinam m e h m o nxo n alar, ke m p in glar
148
q u rilis h in ib u n d a n b u y o n ham amalga oshiraverish, sayyohlikning
rivojlangan in fra s tru k tu ra s in i sh a klla n tirish , sayyohlar boradigan
jo y la rn i obod q ilis h b ila n shug'ullanaverish kerak. M illiy -ta rix iy
va m adaniyat y o d g o rlik la rin i ta ’ m irla sh n i davom e ttiris h zarur.
Bu esa ajn ab iy s a y y o h la rn i ja lb etish uchungina emas, b a lk i
a w a lo xalq q a d riy a tla rin i qayta tiklash, yosh avlodni tarbiyalashda
ham alohida a ha m iya tg a ega».
M am lakat ra h b a rin in g ushbu k o ‘ rsatmasiga asosan y u rtim iz d a
sayyohliksohasini riv o jla n tiris h b o 'yich a qator ijo b iy ish la r amalga
o s h irild i.
B iroq, m a m la k a tim iz d a sa yyo h lik sa lo hiyatid a n sam arali
foydalanish b o ‘y ich a q ilin g a n is h la rim iz hali talabga to ‘ liq ja vo b
berm aydi. Ju d a k o ‘p s a y y o h lik in fra tu z ilm a la r q u rild i va q u ril-
moqda. A m m o , u la rn in g shakli xalqaro talablarga ja vo b bersada,
uning m azm uni, ta s h k il e tilg an xizm a tla r saviyasi h a li bunday
talablar darajasiga y e tis h i uchun k o ‘ p ish lam i amalga o shirish n i
talab qiladi.
B izga h o z ir s a y y o h lik bozorda o ‘ z o 'm im iz n i to p is h im iz
u ch u n o 'z b e k x a lq in in g sharqona m e h m o n d o ‘ s tlig ig a g ‘ arb
m a m laka tla rin in g ta jrib a s i va xizm at stan d artla rin i u yg ‘unlash-
tirg a n h o ld a is h o lib b o ris h im iz n i ta q o z o q ila d i. B un g a
erishishning yo M la rida n b iri ushbu sohaga F Q T n i qoMlashdan
ib o ra td ir.
M a m la ka tim izd a s a y y o h lik m u s ta q illik y illa rid a keskin o'sish
sur’ atiga ega b o ‘ ld i. B u x o rijiy sayyohlam ing m u staqil m am la-
k a tim iz g a q iz iq is h id a n d a lo la t beradi.
U shbu h o la tn in g u m u m iy sa ba b la ri b o r a lb a tta . L e k in
shunday sabablar ham b o rk i, u la rn i o d d iy kuzatish b ila n aniqlash
q iy in .
U la rn i a n iq la sh F Q T d a n keng foydalanishni taqozo q ila d i.
B unda F Q T b ila n sh u g ‘ ullanadigan ijo d iy guruh sayyohlam ing
nim a uchun kam ayish sabablarini alohida yozib ch iq a d i. Shu
sabablarni h am fun ksiya la rg a b o ‘ lib o ‘ rganadi. B uni aniqlashda
ekspertlar xu lo s a la ri bevo sita sayyohlardan olingan anketa o rq a li
149
to ‘p la n g a n sabablar b ila n b o y itila d i. B u holatda ijo d iy guruh
a lb a tta ta d q iq o t o lib b o rish i lo zim .
M a ’lu m k i, sayyohlar ik k ig a b o ‘ lin a d i: kelgan sayyohlar va
k u z a tilg a n sayyohlar. K e la d ig a n sayyoh la m ing o ‘zgarishi b ir
q a n ch a ta sh q i va ic h k i o m illa rg a bog‘liq .
L e k in jo ‘ n a tila d ig a n sa yyo h la m in g soni k o ‘ p in c h a ic h k i
o m illa r b ila n b o g ‘liqdix.
B u la rd a n to ‘ g‘ri xulosalar ch iq a rish va x o rijlik sayyohlam i
ja lb q ilis h c h o ra -ta d b irla rin i ishlab ch iqish lo zim . Bunday holatda
ham F Q T d a n foydalanish maqsadga m u vo fiq d ir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
