‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Q. Pardayev, B. A. Xasanov, B. Yu. Maxsudov, D

13.2. Sayyohlikni rivojlantirishda FQTdan
foydalanish
H a r b ir sohani riv o jla n tiris h d a F Q T dan foydalanish yaxshi 
sam ara b e ris h i ja h o n a m a liyo tid a n m a’lum . F Q Tdan foydalanish 
s a y y o h lik so h a sid a ham s a m a ra li d a s ta k la rd a n b ir i b o ‘ lib
h iso b la n a d i. S ayyo h likn i rivo jla n tirish d a F Q T dan foydalanishning 
a fz a llik la ri deganda m azkur sohada xizm atla m ing soni, s ifa tin i 
o s h iris h evaziga n a rx la m i ka m a ytirish o rq a li sayyohlam i m am la- 
katim Lzga k o 'p ro q ja lb q ilis h ta d b irla rin in g ishlab c h iq ilg a n lig i 
tu s h u n ila d i.
B iro q , F Q T n i sayyohlik sohasida q o'lla sh bo‘ yich a b iro rta
a d a b iyo t ch o p etilm agan. Bunday h o la t x o rijiy m am lakatlarga 
ham te g is h li. C h u n k i, in te m e td a n a xtarib k o 'rilg a n id a ham unga 
k ir itilg a n a d a b iy o tla r ro 'y x a tid a sayyohlikda F Q T n i q o ‘llash
b o ‘y ic h a nashr q ilin g a n a da biyotni topish m u m kin emas. Shu 
tu fa y li m a zku r m uam m o o ‘ta d o lz a ib va shu b ila n birga ju d a
m u ra kka b m u a m m o dir.
A m m o , u s h b u m u a m m o n in g y e c h im i b u g u n g i k u n d a
m a m la k a tirn iz u ch u n ju d a m u h im d ir. Z é ro , sayyohlikni riv o jla n - 
tiris h m a m la k a tirn iz iq tis o d iy o ti u c h u n ka tta foyda k e ltiris h b ila n
birga b iz n in g ta rix im iz va q a d riy a tla rim iz n i x o rijiy m am lakatlarga 
ta n ita d i. S a yyo h lik bulardan tashqari, m adaniyat va m a’ rifa tn i
150

---

ye ta klo vch i, u la rn i b ir m am lakatdan ikkinch isiga tashuvchi vosita 
ham dir.
S ayyohlikda F Q T n i q o 'lla s h n i quyidagi y o ‘ n alish la r bo‘yicha 
o lib borish m aqsadga m u v o fiq d ir:
— x o rijiy s a y y o h la rn i m am lakatim izga ja lb q ilis h yo ‘ lla rin i 
ishlab c h iq ish u c h u n ;
— M D H m a m la k a tla rid a n tu rli yo‘ lla r b ila n sayyohlarni ja lb
q ilis h n i ta k o m illa s h tiris h uchun;
— m a m la k a tim iz ich ka risid a u la rn i fao llash tirish uchun;
— barcha sayyohlarga k o ‘rsatiladigan xizm a tla m in g tu rla rin i 
ko ‘ p a ytirish c h o ra -ta d b irla rin i ishlab chiqish uchun;
— x iz m a tla m in g s ifa tin i oshirish uchun;
— x iz m a tla m in g ta n n a rx in i kam aytirish va n a rxin i arzonlash- 
tiris h evaziga s a y y o h la rn i m am lakatim izga k o 'p ro q ja lb q ilis h
u chu n ;
— sayyohlik o b y e k tla m in g jo z ib a d o rlig in i oshirish va ula rn in g
reklam asini, a yn iq sa , x o rijiy m am lakatlarda yaxshi y o ‘ lga qo‘ yish 
u chu n ;
— har b ir s a y y o h lik obyektda tu rli xiz m a tla m i tashkil q ilib
x o rijiy va lu ta tu s h u m la rin i im ko n qadar k o ‘p aytirish uchun kabi 
tadbirlam i ta k o m illa s h tiris h .
FQ Tda shu h a r b ir k e ltirilg a n y o ‘ nalishlar b o ‘yicha funksiya- 
lar aniqlanadi. U la r odatdagidek tasniflanadi, ya’n i bosh funksiya, 
asosiy fu n k s iy a , y o ra m c h i funksiya, keraksiz funksiya, za ra rli 
funksiya. B a ja rila y o tg a n keraksiz va za ra rli fu n ksiya la m i b arta ra f 
qilish yo ‘lla r i is h la b c h iq ila d i.
FQ Tni s a y y o h lik sohasida qo‘ llashning o ‘ziga xos xususiyat- 
laridan b iri s h u n d a k i, m a zku r sohaning riv o jla n is h ig a to ‘ siq 
bo‘ layotgan o m illa r ham batafsil o 'rg a n ila d i va u la rn i yaxshilash 
bo‘ yich a te g is h li b o s h q a ru v q a ro rla ri qabul q ilin a d i. U shbu 
o m illa r biz y u q o rid a k e ltirilg a n y o ‘ nalishlar ichidagi funksiyalarga 
kirm agan b o ‘ lis h la ri ham m u m kin.
Eng m u h im i, F Q T n i h ar b ir yo 'n a lish b o ‘yicha qo'llashda 
funksiyalarni aniq b e lg ila b olish ju d a katta aham iyatga ega. Bunda
151

---

fu n k s iy a la r a n iq belgilanib o lin is h i lo z im . U n d a ta k ro r ham
b o ‘ lm a s lik ke ra k va chala ifodalangan ham b o im a s lig i lozim .
M a s a la n , b archa sayyohlarga ko 'rsa tila d ig a n x iz m a tla rn in g
tu r la rin i k o ‘ p a y tiris h c h o ra -ta d b irla riiii ishlab ch iq ish u chu n
q o 'lla n ila d ig a n fu n ksiya la m i o la y lik .
B u la m in g ic h id a sayyohlam i k u tib o lish ja ra y o n i b ila n bog‘ liq
x iz m a tla r m a vju d .
U la r n i quyida g ich a nom lash m u m kin :
— k u tib o lish g a chiqadigan shaxslar;
— s a y y o h la m i n o n -tu z b ila n k u tib o lu vch i;
— n o n -tu z n i ushlab turadigan shaxslar;
— n o n -tu z n i qayerdan \a kim sotib o la d i;
— k u tib o lish g a necha kish i chiqadi;
— s a m o ly o td a n y o k i poyezddan bojxona postiga qanday o lib
k e lin a d i;
— s a y y o h la m in g y u k la rin i k o ‘tarishga k im la r ja lb q ilin a d i;
— b o jx o n a d a ra sm iylashtirish qanday amalga o s h irila d i;
— m ehm o nxo n ag a qanday transport b ila n jo 'n a tila d i;
— m e lim o n xo n a g a rasm iylashtirish qanday amalga o s h irila d i;
— bu y e rd a k u tib olishda sayyohlam ing y u k la rin i xonalaigacha 
jo y la s h tiris h lo z im b o ‘ lsa yu k k o ‘taradiganlar b o rm i;
— u s tib u x iz m a tla rn in g qaysisi p u llik va qaysisi bepul am alga 
o s h irila d i;
— p u llik x iz m a tla m i sayyohlarga qanday yo‘ lla r b ila n m a’lu m
q ilin a d i;
— a e ro p o rtd a n y o k i vokzaldan kelguncha gid kerakm i yo ki 
y o ‘ q m i;
— g id kerak b o ‘lsa, u qayerdan ja lb q ilin a d i va hokazo.
M a z k u r fu n ksiya la m in g e h tim o l sayyohlam i k u tib o lish va
m e hm onxonaga o lib k e lib jo y la s h tiris h i uchun a y rim la ri kerak- 
sizd ir.
B iro q , sayyohlar u n i talab qilsa va ushbu x izm a tla r uchun 
q o ‘sh im ch a x iz m a t haqi to la y d ig a n b o ‘lsa, albatta u la rn i ta sh kil 
q ilis h lo z im . T ala b q ilin a d ig a n q o ‘ shim cha x iz m a tla r uchun
152

---

m ehm onlam i k u tíb o lish va kuzatish jarayonida yordam beradigan 
xo dim la m ing sh a y tu ris h in i ta ’ m inlash ham maqsadga m uvo- 
fiq d ir.
F Q T ning m u h im talab la rida n b in u n i amalga oshirishda har 
b ir funksiyaning m a ’lu m m a’ noda o ‘lcham ga ega b o ‘ lis h lig in i 
ta ’ m inlashdan ib o ra t.
F u n k s iy a la rn in g o ‘ lc h a m lilig i ularga ketadigan xarajatlam ing 
m iq d o rin i a n iq la s h im k o n in i ham berishidadir. H a r b ir fiinksiyaga 
ketgan xarajatlar p u l m iq d o rid a yo k i vaqt m iq d o rid a aniqlan ish i 
maqsadga m u v o fiq b o 'la d i.
V aq t m iq d o rid a a niqlangan k o ‘rsa tk ic h la m i pulga a yla ntirish
u n c h a lik q iy in c h ilik tu g ‘ d irm a yd i. F unksiyalarning pulda ifo d a - 
la n ish i har b ir fu n k s iy a n in g qancha tu ris h in i, u la m in g sifatga 
ta ’s iri va ta n n a rx n i qanday o ‘zg artirish i m u m k in lig i kabi masa- 
la la m i aniqlashda ham q o ‘ lla n ila d i.