Ózbekiston respublikasi oliy va órta maxsus ta’lim vazirligi berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

4.2.1.1 – rasm. Podshipnik va uning ólchamlari D –podshipnikning tashqi diametri; d – podshipnikning ichki diametri; B – podshipnikning bóyi

Podshipnikni ichki va tashqi diametrini ólchash obʼekti sifatida olaylik, demak bu obʼekt geometrik aylana. Xósh siz ideal aylana deganda nimani tushunasiz? Podshipnik aylananasini million yoki milliiard marta kattalashtirilgan kompyuterdagi matematik modeli qanday kórinishga ega bóladi deb hisoblaysiz?

Podshipnikni matematik modeli talab qilingan aniqlik darajasida bólishi va real obʼektga mos bólishi lozim. Bugungi kunda avtomobil, temir yól va avia halokatlarni oldini olish uchun asosiy detallardan biri hisoblangan podshipnikning mustahqamligi, ólchamlarini ólchashlar noaniqligi mikro yoki nano darajadagi aniqlikni talab qiladi.

Umumiy holda ólchash obʼekti modeli aniqlanishi kerak bólgan kattalik bilan, obʼektning xususiyatlari (xossalari) va taʼsir etuvchi kattaliklar bilan ózaro bogʼliqligini yetarlicha aniq aks ettirish kerak. Kópincha amaliy ólchash masalalarini modellashtirishda ólchash obʼektlarining “muhim” xususiyatlarini tóla aks ettiradigan matematik model ishlatiladi.

Ólchash texnikasining amaliy masalalari ideallashtirilgan metrologik eksperimentdan farq qilishi, ólchashni ótkazish sifati esa nazariy-extimoliy yondashuv orqali baholanishi sababli ólchash jarayoni modelining ózi ham ózgaradi.

Maʼlum texnik vazifani hal qlish uchun ólchash obʼektining fizik modeli yetarli darajada real obʼektga mos tushishi lozim bóladi. Ólchanayotgan kattalik sifatida matematik modelning shunday parametrini tanlash lozimki, bunda ushbu parametr ólchash maqsadiga mos bólishi lozim. Modelning parametri modeli, yaʼni ólchanayotgan kattalikning qiymati raqam, funktsiya yoki funktsional ifodalanishi mumkin. Bu ólchashlarni bajarish metodikasini ishlab chiqishda va ólchash vositasini tanlashda hisobga olinadi.

Model ólchash obʼektining eng asosiy ikkita xususiyatini aks ettirishi lozim: ólchashda aniqlanadigan va ólchash jarayoniga taʼsir qiladigan xussiyatlar. Ólchanayotgan kattalik faqatgina maʼlum model uchungina mavjud bóladi.