Zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Xayrlashuv. O‘zbek madaniyatida yoshi katta va mavqeyi yuqori bo‘lgan shaxslarga nisbatan qo‘lni ko‘ksiga qo‘yib, koreys va yapon madaniyatlarida ta’zim qilib xayrlashiladi. O‘zbek noverbal muloqotida “xayr” ishorasi yoshi teng yoki kichik bo‘lgan, shuningdek, sinfdosh, kursdosh yohud kasbdoshlarga nisbatan qo‘lini ko‘tarib, kaftini yuqoridan pastga silkitib, koreys va yapon noverbal muloqotida esa, qo‘lini ko‘tarib, chapdan o‘ngga silkitib xayrlashiladi.

Aytilganlar bilan birga, yapon madaniyatida erkaklar do‘stlari bilan xayrlashish chog‘ida o‘ng qo‘lini ko‘ksiga ko‘tarib, keyin tezda pastga tushirishadi. Shuningdek, bir qo‘lni yelgaga qadar pastdan yuqoriga ko‘tarib ham xayrlashiladi⁵⁷.

Rozilik. “Biror fikrni tasdiqlash, rozilikni ifodalash” ma’nosidagi bosh irg‘atish – boshni yuqoridan pastga va pastdan yuqoriga bir marta yoki bir necha marta silkitish harakati deyarli barcha xalqlarning noverbal muloqotida kuzatiladi. Ba’zan mazkur harakat suhbatdoshini eshitish, uning gaplarini ma’qullash ma’nosida ham qo‘llaniladi. Bundan tashqari, yapon madaniyatida “rozilik” bir marta yoki bir necha marta chapak chalish yoki qo‘llarni bosh uzra ko‘tarib halqa hosil qilish⁵⁸ harakatlari vositasida ham ifodalanadi.

Bosh irg‘atish harakati ba’zan ifodaga mos bo‘lmasligi ham mumkin. Masalan, o‘zbeklar bosh irg‘atib, “yaxshi, o‘ylab ko‘ramiz, maslahatlashib ko‘ramiz” deganida, “rozilik” emas, balki “yo‘q” ma’nosi ko‘zda tutilgan hollar ham kuzatiladi. Yoki ba’zan yaponlar suhbat chog‘ida bosh irg‘atib o‘zlarini xuddi “xo‘p” degan tinglovchidek tutishlari qarshidagi suhbatdoshda “hamma narsani tasdiqlayapti” degan taassurot qoldirishi mumkin. Aslida, mutlaqo teskarisi bo‘lishi ham mumkin. Shuning uchun yaponlar bilan muloqot chog‘ida ular bilan uyg‘un munosabatda bo‘lish, bahslardan qochish hamda ularning tuyg‘ularni ifodalash tarzini tushunishga harakat qilish maqsadga muvofiqdir.

Inkor. “Yo‘q” javobini bildirish ma’nosidagi bosh chayqamoq – boshni ikki yonga bir necha marta burish madaniyatlarning aksariyatida keng tarqalgan harakatlardan biridir. O‘zbek madaniyatida boshni ikki yelka tomon bir necha marta egish harakatiga ham bosh chayqamoq deyiladi va u “taassuflanish” ma’nosida qo‘llaniladi. Mazkur harakat koreyslarda “ikkilanmoq, taraddudlanmoq” (“halka-malka”) ma’nosida ijro etiladi.

Yapon madaniyatida inkor ma’nosi bosh chayqash bilan birga, yuzning oldida bir qo‘lni o‘ngdan chapga harakat qildirib, bosh chayqash orqali beriladi. Bilaklarni yuqoriga va pastga harakatlantirish vositasida ham inkor ma’nosi ifodalanadi. Odatda, ushbu qo‘l harakati katta yoshli ayollar tomonidan ularga xushomad qilinganda ijro etiladi. Ko‘rsatkich barmoqlarni kesishtirib (krest) qilib ko‘ksiga qo‘yish orqali “taqiq”, “biron ishni bekor qilish” yoki “rozi bo‘lmaslik” anglashiladi⁵⁹.

Turk madaniyatida inkor ma’nosi bosh chayqash bilan birga, boshni pastdan yuqoriga ko‘tarish harakati vositasida ham beriladi.

Aksariyat madaniyatlarda “inkor” yoki “yo‘q” tushunchalari qo‘l yoki ko‘rsatkich barmoqni ikki yonga bir necha marta silkitish orqali ham ifodalanadi.