Zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlatuniversiteti

Sanoq sonning hisob so‘zi bilan qo‘llanilishi. Sanoq son o‘lchov birligini ifodalovchi so‘z bilan birga qo‘llanilishi ham mumkin: [gektar], [tanob], [tosh], [bosh], [tup] kabi. Bunday so‘z hisob so‘zi (numerativ) deyiladi. Hisob so‘zi, odatda, ot turkumidan bo‘ladi va alohida LMG ni tashkil etadi.
Hisob so‘zi o‘zi birikkan son bilan birga ajralmas sintaktik birlikni tashkil etib, gapda bir sintaktik pozitsiyadan o‘rin oladi.
Hisob so‘zi qadimdan o‘zbek tilida faol qo‘llangan. Bugungi kunda ularning ayrimi butunlay iste’moldan chiqib ketgan yoki juda kam ishlatiladi. Ularga [qadoq], [jon], [tanob], [gaz], [sarjin], [paysa], [taxta], [enlik], [so‘lkavoy], [tosh], [pud], [mahal], [yumaloq](choy), mehnat kuni (uch mehnat kuni).
[Gektar], [gradus], [kilovatt-soat], [kubometr], [metr] (santimetr,
millimetr), [minut], [par], [pachka], [sotix], [sentner], [mehnat kuni] kabi hisob so‘zi o‘zbek tiliga XX asrda kirib kelgan.
Hisob so‘zi tizimi ochiq sistema.
Hisob so‘zi LMG si quyidagi mikrosistemalardan tashkil topadi:

1. 
   Predmetni yakkalab hisoblash uchun ishlatiladigan hisob so‘zi: [bosh], [nafar], [dona], [nusxa], [tup], [jon].
   
2. 
   Predmetni butun yoki to‘daning qismi sifatida hisoblash uchun ishlatiladigan hisob so‘zi: [burda], [varaq], [luqma], [parcha], [poy], [siqim], [tilim], [tomchi], [to‘g‘ram], [chaqmoq], [chimdim], [shingil], [qultum].
   
3. 
   Predmetni to‘dalab, guruhlab hisoblash uchun ishlatiladigan hisob so‘zi: [bog‘], [gala], [guruh], [dasta], [to‘da], [to‘p], [shoda], [quchoq], [hovuch].
   
4. 
   Predmetni juftlab hisoblash uchun ishlatiladigan hisob so‘zi: [juft], (par).
   
5. 
   Predmetning og‘irlik o‘lchovini hisoblash uchun ishlatiladigan hisob so‘zi: [gramm], [kilogramm], [litr], [pud], [tonna], [sentner], [misqol], [qadoq], [botmon], [kosa], [piyola], [qop], [qoshiq], [quti].
   
6. 
   Predmetning uzunlik va masofa o‘lchovini hisoblash uchun ishlatiladigan hisob so‘zi: [qadam], [qarich], [quloch], [metr], [tosh], [chaqirim], [kilometr].
   
7. 
   Yosh hisobini bildirish uchun ishlatiladigan hisob so‘zi:[yashar], [yoshdagi], [yoshli].
   
8. 
   Vaqt o‘lchovini hisoblash uchun ishlatiladigan hisob so‘zi:[asr], [yil], [kun], [kecha-kunduz], [oy], [hafta], [daqiqa], [soniya].
   
9. 
   Qiymat o‘lchovini hisoblash uchun ishlatiladigan hisob so‘zi: [so‘m], [tiyin], [miri], [paqir], [dinor], [dollar], [yevro], [rubl].
   
10. 
    Harakat miqdorini hisoblash uchun ishlatiladigan hisob so‘zi: [marta], [karra], [qatla], [daf’a], [sidra].
    

«Dona son» LMG. Dona son [-ta] qo‘shimchasi va [dona], [nafar], [bosh]kabi hisob so‘zi bilan hosil qilinadi. [-ta] qo‘shimchali dona son predmetning miqdorini donalab ko‘rsatish uchun ishlatiladi: Bitta bargni uzib Zokir otaga uzatdi. (A.Qah.)
Bu affiks har qanday son o‘zagiga qo‘shilib kela oladi: (to‘qqizta), (o‘n to‘rtta), (uch yuzta), (yetti yuzta). Undan keyin ko‘plik shakli qo‘shilmaydi.
Egalik affiksining dona son qo‘shilishidagi o‘ziga xoslik shundaki,
bunda III shaxs birlik ((bittasi), (oltmish oltitasi))va boshqa shaxsning ko‘plik (sizning beshtangiz, bizning o‘ntamiz) shakli faol.
Dona son fe’l oldida kelganda tarz ma’nosini ifodalab, gapda hol bo‘lib keladi: Men bitta gapiraman. Yuklama olib «chegaralab, ayirib, donalab, kamaytirib ko‘rsatish» ma’nosini ham ifodalaydi: (to‘rttagina), (uchtagina).
Dona son ko‘rsatkichi [nafar], [bosh], [jon], [dona] so‘zi bilan ma’nodoshlik munosabatida bo‘ladi: bitta – bir dona, o‘nta – o‘n nafar, beshta – besh jon kabi.
«Chama son» LMG. Chama son[-tacha], [-lab], [-larcha] qo‘shimchasi, sonning juft shakli, [taxminan], [qariyb], [taqriban], [chamasi], [yaqin], [kamida], [ortiq]/mo‘l(roq) kabi ravish va boshqa turkum so‘zi orqali hosil qilinadi: o‘nta ishchi, millionlab yurtdoshlar, o‘nlarcha mashina, soat o‘n birlar, uch-to‘rt kun, taxminan o‘nta, yuzga yaqin, kamida besh mingta, sakson besh mingdan ortiqroq.
Hisob so‘zi bilan kelgan son[-cha] qo‘shimchasi bilan chama ma’nosini beradi: uch yilcha burun, besh kilometrcha.