„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi termiz davlat universiteti tarix fakulteti fuqarolik jamiyati kafedrasi



Download 1,85 Mb.
Pdf ko'rish
bet103/160
Sana11.01.2022
Hajmi1,85 Mb.
#350584
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   160
Bog'liq
„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta lim vazirligi te

popmadaniyat
  va 
rokmadaniyatni
  ham  ko‗rsatadilar,  chunki  hayot  ularning  ham 
yashovchanligini hamda muayyan tabaqadagi kishilarning ongini egallaganligini ko‗rsatdi. 
Buning boisini amerikalik  siyosatshunoslar ham tan olishdi. Bu haqda Zbignev Bjezinskiy 
shunday degan edi: ―Agar Rim dunyoga – huquqni, Angliya – parlamentni, Fransiya – madaniyat 
va milliy respublikachilikni bergan bo‗lsa, AQSH  – dunyoga ilmiy-texnika revolyutsiyasini va 
ommaviy madaniyatni tortiq qildi‖.  
AQShda  bo‗sh  vaqt,  ya‘ni  dam  olishni  sanoat  asosiga  ko‗chirgan.  Aholining  badiiy 
jihatdan  unchalik  yuksak  bo‗lmagan  talablarini  qondirish  (yoki  ushbu  talablarni  shakllantirish) 
maqsadida ommaviy badiiy adabiyot (fantastika, sarguzasht, bulvar adabiyoti, ―ayollar‖ romani) 
dunyoga  keldi.  Shuningdek,  arzon-garov  jangari,  triller,  melodrama  va  boshqa  filmlarning 
g‗oyasi  va  o‗lchami  bitta  –  odamlarning  amerikacha  munosabatlarini  qaror  toptirish,  musiqa 
janrida ham asosan ana shu maqsad kuzatiladi. 
XX  asrda  jazning  yuzaga  kelishi  va  rivojlanishi  bilan  dunyo  musiqa  madaniyatini 
o‗zgartirib  yubordi.  Jaz  XX  asr  arafasida  dunyoga  keldi.    Uning  tomiri  negrlarning  an‘anaviy 
madaniyatiga  borib  taqaladi.  Musiqadagi  ritmik  pauzalarning  kuchayib,  pasayib  turishi  qora 
tanlilarning ―sprichuels‖, regtaym va blyuz kabi o‗ziga xos o‗yinlarini eslatib turadi. 
XX  asrda  o‗yin  madaniyati  mislsiz  miqyosda  tarqaldi.  Jahonni  egalladi.  U    bo‗sh  vaqtni 
o‗tkazish vositasiga aylandi. Dansing va diskotekaga sig‗inish yuzaga keldi. Musiqa shaklining 
rivojlanishi, eskilarining yo‗qolishi va o‗yinda yangi stil usullarining kirib kelishiga sabab bo‗ldi. 
1920 yillarda ―Charlston‖ modada bo‗lsa, keyinchalik uning o‗rnini ―step‖, ―chechetka‖, jazdan 
ajralib  chiqqan  irland  jigisi  keyinroq,  50  yillarda  ―rok-n-roll‖,  60  yillarda  ―sheyk‖  va  ―tvist‖ 


xitga  aylandi    va  uning  ommaviyligini    ta‘minlashda  barcha  vositalar  ishtirok  etdi: 
gramplastinkalar  chiqarildi,  televideniye  va  radiomahsulotlar  tarqatildi.  Bu  ―ommaviy 
madaniyat‖ tarqatilishidagi eng omadli tijorat loyihasi edi.   
– Disko o‗yin yo‗nalishi hozirgi kunlarimizgacha yetib keldi, u juda ommaviy bo‗lmasada, 
hali bor.  
―Ommaviy  madaniyat‖  bugun  iqtisodiyotning  eng  daromadli  tarmog‗iga  aylanib 
bormoqda.  Uni  hozir  ―qiziqishlar  industriyasi‖,  ―tijorat  madaniyat‖,  ―pop-madaniyat‖,  ―bo‗sh 
vaqtdan  foydalanish  industriyasi‖  deb  atay  boshladilar.  Ma‘lumki,  mehnatkashlarning  ma‘lum 
qismida  bo‗sh  vaqt  serob.  ―Ommaviy    madaniyat‖  mazmunini  boyitishni  taqoza  qiladi,  chunki 
mamlakatimizda  ishlab  chiqarishning  tobora  sanoatlashishi,  avtomatlashtirish  jarayonida  aholi 
o‗rtasida  ―bo‗sh  vaqtni  yopish  ehtiyoji‖  ham  oshib  bormoqda.  Ana  shu  jarayondan  hosil 
bo‗ladigan  muammolarni  hal  etish  ehtiyoji  ―ommaviy  madaniyat‖ni  yuzaga  keltirmoqdaki,  bu 
ayniqsa  odamning  ongiga,  ya‘ni  adabiyot  va  san‘atning  barcha  turlariga  bevosita  bog‗liqdir. 
Keyingi  o‗n yillikda madaniyatni demokratlashtirishda kino, televideniye, kasseta, sport albatta 
(uning tomoshabinga taalluqli qismi) juda muhim kanallar hisoblanmoqda. Ular ayni paytda turli 
toifadagi  odamlarning  to‗planishiga  sabab  bo‗lmoqda.  Ko‗pincha  ularni  birlashtirgan  istak  – 
o‗zlarini   psixologik jihatdan bo‗shatib olish istagidir. 
―Ommaviy  madaniyat‖  bozordagi  tovarga  aylanib,  muayyan  xususiyatlar  kasb  etdi. 
Avvalo, u ―oddiy‖ (buni jo‗nlik deb atasa ham bo‗ladi). Chunki ko‗pincha bunday mahsulotlar 
―ko‗cha odami‖ga mo‗ljallangandir. ―Ommaviy  madaniyat‖ o‗z vazifasini to‗la bajarishi,  ya‘ni 
ishlab  chiqarishdagi  asabiyliklarni  olib  tashlashi  uchun  u  eng  kamida  qiziqarli  bo‗lishi  lozim. 
Albatta,  bunday  madaniy    mahsulotlar  intellektual  jihatdan  yetarlicha  rivojlanmagan  odamlar 
ehtiyojini  qondirishi  mumkin  va  inson  ongi,  kechinmalariga  ta‘sir  etadi.  Shuning  uchun  ham 
―Ommaviy madaniyat‖ning ―eng qiziqarli‖ va hammaga tushunarli mavzulari – muhabbat, oila, 
karyera, jinoyatchilik va xo‗rlash, sarguzasht, qo‗rqinch va hokazolardir. 
Mavzular ekspluatatsiyasidan uning egalari katta daromadlar olmoqdalar.  
―Ommaviy  madaniyat‖  baynalminal  va  milliy  bo‗lishi  mumkin.  Estrada  musiqasi  bunga 
misol  bo‗ladi:  u  hammaga  tushunarli  va  barcha  yoshdagilarga,  bilim  darajasidan  qat‘iy  nazar, 
aholining barcha qatlamlariga o‗ng‗ay. 
―Ommaviy  madaniyat‖ning  badiiy  qimmati  xalq  madaniyatidan  pastroq  bo‗ladi.  Lekin 
uning  auditoriyasi  kengroq,  chunki  u  muallifli,  u  odamlarning  hozirgi  daqiqalardagi  ehtiyojini 
qondiradi, har qanday yangi voqea va hodisalarga xozirjavob bo‗ladi. Ma‘lum vaqt o‗tgach, ular 
o‗z  dolzarbligini  yo‗qotadi,  eskiradi  va  modadan  qoladi.  Yuksak  darajadagi    asarlar  va  xalq 
madaniyati bunday qismatga uchramaydi.   
Ma‘lumki,  o‗smirlar,  yoshlar,  talabalar  yangilikka  intiluvchan,  tengqurlariga  havasmand, 
modaparast,  xorij  standartlarini  oson  qabul  qilishga  ruju  qo‗ygan  bo‗ladi.  Ulardagi  ana  shu 
ijtimoiy-psixologik  holat  kirib  kelayotgan  shubhali  qadriyatlarga  tanqidiy  yondashuvni  cheklab 
qo‗ymoqda.  Maqbul  yoki  nomaqbulligi  haqida  muayyan  fikr-mulohazasi  bo‗lmagan  yoshlar 
hayotimizga, milliy mintalitetimizga mos kelmaydigan mafkuraviy mahsulotlarni matbuot orqali 
qabul  qilishga oshiqmoqda. ―Ommaviy madaniyat‖ tashqi ko‗rinishi,  oson o‗zlashtirilishi  bilan 
ularni  qiziqtirmoqda.  Turfa  g‗oya  va  ramzlar  zamonaviy  modalar  ommaviy  madaniyat 
mahsulotlari  yoshlardan  chuqur  fikr-mulohaza  yuritishni  talab  etmaydi,  har  xil  hayot 
tashvishlaridan,  turmush  muammolaridan    ―xalos‖  etadi,  jasadni  va  ruhni  dam  oldirish,  ularni 
o‗qishga,  bilim  olishga  emas,  balki  o‗ynab-quvnab,  ―yashab  olish‖ga  chaqiradi.  Aslida 
―ommaviy  madaniyat‖ning,  uni  tarqatayotganlarning  ham  asl  maqsadlari  shundan  iborat. 
Mamlakatimiz  aholisining  qariyb  60  foizini  yoshlar  tashkil  etishini  va  ―ommaviy  madaniyat‖ 
mualliflari  aynan  ana  shu  auditoriyani  nazarda  tutayotganini  e‘tiborga  olsak,  vazifalarimiz 
mas‘uliyati aniq ayon bo‗ladi.  
Yoshlarning  badiiy  ehtiyojlarini  qondirish,  ular  o‗rtasida  ―ommaviy  madaniyat‖ 
mahsulotlarining  tarqalmasligi  uchun  muayyan  ishlar  amalga  oshirilayotir,  albatta  ularning 
san‘atga,  adabiyotga  va  boshqa  ma‘naviy  mahsulotlarga  bo‗lgan  ehtiyojlarini  o‗rganib  borish 
hozir izchil olib borilmoqda.  


Bitiruvchilarda  esa  aksincha,  san‘atni  kundalik  tashvishlardan  xalos  etish  vositasi  deb 
qarash  eng  yuqori  ball,  ya‘ni  53,5  foiz  ovoz  oldi,  ya‘ni  so‗rovda  qatnashgan  bitiruvchilarning 
shunchasi san‘atga shunday vosita deb qarar ekan. Ularning orasida san‘atga estetik zavq berish 
manbasi  deb  qarovchilar  ham  oz  emasligi  ma‘lum  bo‗ldi.  Birinchi  kurslarga  nisbatan  san‘atni 
ijodga  rag‗batlantiruvchi  vosita  deb  qarovchilar  7,7%,  qadriyatlarni  shakllantirish  vositasi  deb 
qarovchilar esa 5,2% kam ekan. 
―Ommaviy  madaniyat‖ning  hayotimizga  bostirib  kelishida  dastlab  ommaviy  axborot 
vositalari asosiy rolni o‗ynadi. Bugunga  kelib esa, reklama uning ajralmas yo‗ldoshiga aylanib 
qoldi. Bozor qonuniyatlari ―ommaviy madaniyat‖ mahsulotlarini keng  tarqatishdan manfaatdor 
bo‗lib  maydonga  chiqmoqda.  Zamonaviy  audio-videotexnikalar,  ovoz  yozish  va  kuchaytirgich 
asboblarining  yuzlab  turlari  ―ommaviy  madaniyat‖  mahsulotlari  reklamasi  bilan  kun 
ko‗rmoqdalar.  U  sanoat  asosiga  ko‗chirilgach,  o‗rtacha,  bo‗sh  ―ommaviy  madaniyat‖ 
mahsulotlarini  ko‗paytirish  va  sotish  bo‗yicha  qudratli  tizim  yaratildi.  Istagan  do‗kondan 
dunyoning  har  qanday  xonanda  yoki  sozandasi  ijro  etgan  qo‗shiq,  klip    audiovideotasmasini 
topish  mumkin.  San‘atga,  ―ommaviy  madaniyat‖ga  mas‘uliyatsizlik  bilan  munosabatda 
bo‗ladigan, yengil-yelpi ijod bilan elga tanilgan san‘atkorlar armiyasi paydo bo‗ldi. O‗zlari shoir, 
o‗zlari  kompozitor  bo‗lgan,  musiqiy  maxsus  bilimi  bo‗lmagan  juda  ko‗plab  guruhlar  paydo 
bo‗ldi    va  ular  o‗z  mahsulotlarini  istagancha  reklama  qilmoqdalar.  Yoshlar  esa  ana  shunday 
siyqasi  chiqqan,  lekin  ma‘lum  ma‘noda  ―o‗z  auditoriyasini  topgan‖,  ―san‘atkor‖lar  armiyasi 
bilan  yuzma-yuz  turibdilar.  Reklama  –  yaratuvchi  kuch  emas,  balki  u  ommaviy  psixologiyani 
aks ettiruvchidir.  
Ba‘zan  kliplarda  chiroyli  qizlar  va  yigitlar  nima  deyayotganligini  o‗zlari  ham 
tushunishmaydi.  Kuchli  musiqa  sadosi  ostida  nimalardir  deyishadi,  mashinalarga  o‗tirib 
qayerlargadir  borishadi.  ―Ommaviy  madaniyat‖  mahsuli  bo‗lgan  bunday  ―asarlar‖  millat 
mentalitetini  pasaytirishga  xizmat  qilayotgani  sir  emas.  Reklama  nima  deydi?  Birorta  shirin 
ichimlikni iste‘mol qilib cheksiz rohat va farog‗at olish mumkin. Biror  narsaga erishish uchun 
jon kuydirish, ter to‗kib, mehnat qilish shart emas, ichimlikni  sotib olish kerak va uni iste‘mol 
qilish  kerak.  Yoki  yozib  olingan    fonogrammaga  mos  qilib,  labni  qimirlatib  turaverish  kerak, 
tamom  vassalom.  Endi  o‗sib,  jamiyatga    kirib  kelayotgan  yoshlarga,  o‗smirlarga  ham  OAVlar 
shunday ta‘lim bermoqdalar va u qay bir darajada o‗z xaridorini topmoqda hamda ongiga ta‘sir 
etmoqda.  Demak,  ―ommaviy  madaniyat‖ning  ana  shunday  siyqalanib,  jo‗nlashib  borishi 
hammamizni ogohlikka chorlashi lozim.  

Download 1,85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   160




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish