’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Sitoplazma membranasi. 
Uning  qalin:ligi  9  nm  cha  bo
’lib  u  hujayra  devoriga  ichki  tomondan 
yopishib  turadigan  sitoplazmanning  tashqi  qavat 
—  sitoplazmatik  membranadir. 
U  ikki  qalin:  lipiddan  to
’zilgan,  har  bir  qalin:  monomolekular  oqsil  bilan 
qoplagandir.  Sitoplazmatik  membrana  hujayra  quruq,  moddasining  8 
—  15% 
tashkil etadi va 70 
— 90% hujayrani lipid qismini tutadi. Sitoplazmatik membrana 
osmotik  bar
’yer  vazifasini  bajardi  va  hujayraga  kiradigan  va  chiqadigan 
moddalarni  boshqarib  boradi.  Ko
’p  incha  sitoplazmatik  membrana  ichki 
tomondan  burtib  chiqadi  (invaginatsiya)  va  undan  mezosomalar  hosil  bo
’ladi.. 
Sitoplazmatik  membrana  va  mezosomalar  yuqori  organizmlardagi  membrana  va 
mitoxondriyalar  vazifasini  bajaradi.  Ularning  usti  va  ichida  ferment  va  energiya 
bilan ta
’min etuvchi sistemalari joylashgan. 

---

Bularga  nafas  fermeitlarini,  hujayraga  moddalarning  kirib 
—  chiqishini 
regulyatsiya  tayoqcha  ferment  sistemalarini,  azotofiksatsiya,  xemosintez  va 
boshqa jarayonlarni amalga oshiruvchi fermentlar sistemasini misol qilib keltirish 
mumkin. 
Hujayradagi hujayra devori va kapsulasi biosintezi, tashqariga ekzoferment 
ajratish,  Bulinish,  spora  hosil  qilish  funksiyalari  sitoplazmatik  membrana, 
mezosoma va shunga o
’xshash strukturalargabog’liq dir.  
Sitoplazma. 
Sitoplazma  membrana  bilan  o
’ralgan. U kolloid sistema bo’lib suv, oqsil, 
yog,  uglevodlar,  mineral  moddalar  va  boshqalardan  tuzilgan.  Uning  tarkibi 
bakteriya  yoshi,  turiga  qarab  o
’zgarib  turadi.  Unda  yana  sitoplazmatik 
membrananing  ichki  qismi,  genetik  apparat,  ribosomalar,  kiritmalar  bo
’lib 
bulardan  qolgan  qismini  sitozol  tashkil  qiladi.  Sitozol  sitoplazmaning  gomogen 
qismi  bo
’lib  oqsillar,  fermentlar,  substratlar,  eruvchan  RNK  va  boshqa  hujayra 
granulalaridan iboratdir. 
Sitoplazma strukturasini o
’rganish natijasida uni mayda granulali ekanligini 
va  bu  granulalarning  diametri  10 
—  20  nm  ekanligi  aniqlandi.  Ularning 
ko
’pchiligi  ribosomalardir  (ribosomalarning  60%  RNK  va  40%  oqsil) 
ribosomalarni  mikdori  bitta  bakteriyada  5000  dan  50 000  gacha  bo
’lib ular oqsil 
sintezini poliribosoma holida olib boradilar.