Zbekiston respublikasi oliy va o ‗ rta maxsus ta`lim vazirligi

 

ERKIN VOHIDOV ASARLARINING MAKTAB DARSLIKLARIDA 

O„QITILISHI 

Zulayho MAHMUDOVA, 

Farg„ona davlat universiteti talabasi 

 

Hozirgi  kunga  axborot  texnologiyalari  rivojlanib  borayotgan  bir  davrda 

maktab  ta`limi  tizimida  ham  dars  jarayonining  qiziqarli,  o‗quvchi  ongiga  tez  va 

oson  yetib  borishi  uchun  turli  zamonaviy  texnologiyalardan  foydalanish 

kuzatilmoqda.  Bu  kabi  texnologiyalar,  xususan,  adabiyot  darslarida  ham  o‗zining 

yaxshi samara berishi bilan ajralib turadi. Biz mazkur kichik tadqiqotimizda 5-sinf 

darsligida  berilgan  Erkin  Vohidovning  ―Nido‖  dostoni  asosida  zamonaviy 

pedagogik  texnologiyalardan  foydalanish,  lirik  asarlarning  o‗quvchiga  oson  va 

qulay yetkazib berish haqida fikr yuritamiz.  

Avvalo,  har  qaysi  fan  o‗qituvchisi  o‗z  faniga  o‗quvchini  qiziqtira  olishi 

lozim.  Bunda  o‗qituvchi  salohiyati,  bilimi,  zamonaviy  texnologiyalardan 

foydalanish  ko‗nikmasi  mavjudligi  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  5-sinf 

o‗quvchisining yoshi jihatidan biroz kichikligini inobatga olinsa, dastlab o‗qituvchi 

tomonidan  adabiyot  darsligida  berilgan  ―Nido‖  dostoniga  kirishdan  oldin,  adib 

hayot  eslatib  o‗tiladi.  Sababi  asarning  mazmun-mohiyati  urush  davri  (aynan 

shoirning o‗z hayoti) haqidaligi inobatga olinsa, shu yo‗ldan borish to‗g‗ri sanaladi 

---

275 

 

va  asarga  kirish  qism  sifatida  o‗qituvchi  tomonidan  ―Nido‖  dostoni  o‗qiladi.  Bu 

birinchidan,  o‗quvchi  ongida  o‗sha  davr  muhitini  his  etish,  tushunish,  ikkinchi 

tomondan  esa  ifodali  va  obrazli  o‗qish  texnikasining  rivojlanishiga  omil  bo‗ladi. 

She`r matnini maromiga yetkazib o‗qish uning zamirida yotgan ma`no, tuyg‗ularni 

to‗laqonli  ochib  berishga  xizmat  qiladi.  Shu  o‗rinda  Q.Yo‗ldoshevning  quyidagi 

fikrlarini  keltirishni  joiz  topdik: 

“Ko„pchilik  o„qituvchilar  ham,  hatto  ayrim 

usuliyotchi  olimlar  ham  ifodali  o„qish  deganda  baland  ovoz  bilan  tinish 

belgilariga rioya qilib, ko„tarinki ruhda qiroat qilishni tushunadilar. Holbuki, asl 

lirik  asarlarni  aksariyat  hollarda  bor  ovoz  bilan  o„qib  bo„lmaydi.  Hatto  baland, 

ko„tarinki, binobarin, nosamimiy ifoda she`rdagi mayin lirizmni yo„qqa chiqarishi 

mumkin. Xullas, ifodali o„qish – bu ijodkorning holatini tuyib, asarga muhrlangan 

ruhiy  manzaralar  bag„rida  turib  o„qiy  olish  demakdir” 

[1,  235-236].  yana  bir 

e`tibor  qilarli  jihatlardan  biri  shuki,  o‗qituvchi  o‗tilajak  dostonning  bir  qismini 

yoddan  aytib  berishi  ham  lozim.  Bu  bevosita  o‗quvchiga  ekspressiv  ta`sir  qilish 

bilan birga ularning diqqatini tortishga ham sababdir.  

 

―Nido‖  dostonida  urush,  ayriliq,  ota  sog‗inchi  kabi  tuyg‗ularning  borligi 

mazkur asarning yuqorida  ta`kidlangani kabi past ovozda  o‗qilishini taqazo etadi. 

O‗qituvchi  tomonidan  asarning  namuna  sifatida  o‗qib  berilishi  o‗quvchilarga 

asarning  o‗qilish  ritmiga  tushishlariga  yordam  beradi.  O‗qituvchi  tomonidan 

parcha 

metodi  qo‗llaniladi.  Unda  o‗qituvchi  tanlagan  o‗quvchi  lirik  asarning  bir 

qismini  o‗qib  beradi.  ―Nido‖  dostonining  muallif  tomonidan  kayfiyat  (g‗azab, 

nafrat, quvonch, hayrat)ning berilishi uning obrazli qilib o‗qilishiga yordam beradi, 

chunki dostonda lirik qahramon holati yaqqol, aks ettirilgan. 

 

 

Qadamlar, qadamlar 

 

 

Og„ir qadamalar… 

 

 

Etiklar zarbidan titraydi tuproq. 

 

 

Qayerga ketmoqda shuncha odamlar? 

 

 

Nahotki yo„llari shunchalar yiroq! 

O‗quvchi  o‗ziga  ajratilgan  parchani  o‗qigach,  ularning  har  biriga  alohida-

alohida qilib o‗qituvchi