Zbekiston respublikasi oliy

Relening kontaktlari himoya qurilmalarida tokning ishonchli uzilishi va qoʻshilishini ta’min etishlari kerak va shu bilan birga bir necha marotaba harakatlanishga chidamli boʻlishlari zarur.
Kontaktlarning qoʻshilib-uzilishi zanjirning qoʻshilishi va uzilishini ta’minlovchi quvvat S_k bilan shartli ravishda harakterlanadi. Quvvat S_k ning kattaligi operativ tok manbaining kuchlanishi U bilan kontakt ruxsat beruvchi eng
katta tok I_k ning koʻpaytmasi shaklida topiladi.
S_k=U I_k (5.11)
Relening chulg’amlari uni harakterlovchi tok va kuchlanishning kattaligiga mos keladigan issiqlikka chidamli boʻlishi kerak va shu bilan birga mos boʻlgan iste’mol qiluvchi quvvat S_r=U_r I_r ga toʻg’ri kelishi kerak.
Iste’mol qilinayotgan quvvat Sr relening qoʻzg’aluvchi sistemasini
harakatga keltiruvchi chulg’ami magnitlovchi kuchining miqdoriga bog’liq.

Elektr magnit relelar

2) Ishlash prinsipi. 5.15-rasmda elektr magnit relelarning asosiy uch xil turi berilgan.
Har bir rele oʻz ichiga elektrmagnit 1 (oʻzak va chulg’amdan iborat), ferromagnit materialdan yasalgan harakatlanuvchi yakor 2, harakatlanuvchi kontakt 3, harakatlanmaydigan kontakt 4 va teskari ta’sir etuvchi prujina 5 ni oladi.


1)


5.15-rasm. Elektr magnit relelarining konstruktiv turlari: 1-tortiluvchi yakorli; 2-buriluvchi yakorli;3-koʻndalang harakat qiluvchi yakorli
Elektr magnit chulg’amidan oqayotgan tok I_r magnitlovchi kuch (m.k) I_rW_r ni hosil qiladi. U kuch ta’sirida elektr magnit oʻzakdan, havo oralig’i va yakor orqali oquvchi magnit oqim F hosil boʻladi. Bunda yakor magnitlanadi va elektr magnitning qutbiga tortiladi. Oxirgi holatigacha harakatlangan yakor bilan bog’langan qoʻzg’aluvchi kontakt 4 qoʻzg’almas kontakt 3 ga ulanadi. Yakorning boshlang’ich holati tayanch 6 bilan chegaralanadi.
Poʻlat yakorni elektrmagnitga tortuvchi elektrmagnit kuch havo oraliqdagi magnit oqimining kvadratiga toʻg’ri proporsional.


F_E=kF² , (5.12)


Magnit oqimi va uni hosil qiluvchi tok I_r quyidagicha bog’lanishga ega.

_{Ф }I _R W_R
R_M

, (5.13)

bu yerda R_m – magnit oqimi F oqayotgan yoʻlning magnit qarshiligi; W_R – rele chulg’amining oʻramlar soni.

Formulalarni oʻrniga qoʻyib quyidagini hosil qilamiz;

_W 2
F 
E _{R 2}


I _R K ^I _R , (5.14)

R ^{2 2}
M
Buriluvchi yakorli va koʻndalang harakat qiluvchi yakorli relelarda (5.15.b,c rasm) elektromagnit kuch aylanish momentini hosil qiladi:



2
M_E F_El_R K ^I _R , (5.15)
bu yerda l_R - F_E kuchning yelkasi.
K^/ va K^// koeffitsiyentlar R_M ga bog’liq.
Formulalardan koʻrinib turibdiki, tortuvchi kuch F_E yoki uning momenti M_E rele chulg’amidagi tok I_R ning kvadratiga toʻg’ri proporsional va shuning uchun

oʻzgarmas yoʻnalishga ega (ya’ni tokning yoʻnalishiga bog’liq emas). Xulosa shuki, elektromagnit releni oʻzgaruvchan va oʻzgarmas tokda ishlaydigan qilib yasash mumkin.