|
- s h a x s i y
ibrat, ya’ni, ota-onaning amalda tabiatni asrashga
harakat qilishi, bevosita o‘z faoliyatlari orqali buni isbotlab berishi.
Ota-ona, bobo-momolami e’zozlash, kattalarga hurmat,
kichiklarga izzat, oilani muqaddas bilish, er-xotin o‘rtasidagi
muomalada teng huquqlilik farzandlar tarbiyasiga mas’ullik,
qarindoshlik urug‘chilik munosabatini me’yorida olib borish,
yaxshi qo‘shnichilik munosabatlarini o£matish — bular umumin-
soniy qadriyatlaming eng oddiy ko‘rinishlaridir. Chunki oila
vakillari tor darajadagi qiziqishlaridan umuminsoniy qadriyatlarga
ko‘proq yaqin bo‘lishi, odamlar o‘rtasidagi milliy, irqiy, ijtimoiy
farq-’larga falsafiy qaray bilishlari kerakligini hayot ko'rsatmoqda.
Ilmiy tarbiya esa bolaga dastlabki ekologik ko‘nikmalar paydo
bo‘lgandan so‘ng, mustahkamlovchi omillar sifatida singdiriladi.
Masalan, ekologiyaga oid maqolalami sodda bir tarzda sharhlab
tushuntirishni, oilaviy dasturxon ustida sulibat chog‘ida ekplogik
fojialar har bir insonning aybi bilan yuzaga kelishini isbotlab berish
orqali amalga oshiriladi. Ko‘rgazmali tarbiya esa bevosita onaning
xatti-harakati orqali bola mustaqil ish bajara oladigan yoki ona
bilan birga ish qila boshlagan bir paytda olib boriladi. Masalan,
uydagi gullami ehtiyotkorlik bilan, hayvonlar, qushlami mehr bilan
parvarishlashi, suv, gazning tejab ishlatilishi va boshqa ishlarni olib
borishi, shuningdek, ko‘chalarning go‘zal joylarini alohida
ko‘rsatish, yoki chiqindi uyumlarini, sindirilgan daraxt, toptalgan
o‘t-o‘lanlami bolaga ko‘rsatib, unday ishni qilgan bolalami yaxshi
inson bo‘lib yetisha olmasligini misollar bilan aytish orqali amalga
oshiriladi.
305
Aslida, bu tarbiya uzluksiz, mantiqiy izchillik bilan har doim
davom etishi lozim. Bunday tarbiya uchun avvalo, ota-onaning
o‘zlari ekologik ma'lumotga ega bo‘lishi zarur. Hech bir oilayo‘qki
o‘z farzandlarining barkamol bo‘lishini xohlamasa, hech bir zot
yo‘qki, go‘zal, xushhavo, serobgarchilik yurtni istamasa. Zero,
ekologik tarbiya barkamol insonning o‘zagidir. Oilada bola
o'simlik
va hayvonlami
e’zozlash,
avaylash mohiyatini
tushunmasa va bilmasa, kundalik turmushda unga o‘rgatilmasa,
bolaning umumiy tarbiyasida tabiatni qadrlash, e’zozlash fazilatlari
va u bilan bog‘liq axloqiy va insoniy ko‘nikmalari yetishmaydi.
Hozirgi sharoitda ekologiya muammosi axloqiy ongning bu
masalaga oid tomonlarini chuqur va har tomonlama o‘rganish ilmiy
uslubiy asoslangan amaliy tavsiyalar berish kerakligini taqozo
etmoqda. Umuman olganda, inson umrini qamrab oladigan
ekologik ta’lim-tarbiya tizimini takomillashtirish payti keldi.
Bugungi kunda tabiat va uning boyliklariga nisbatan bo‘layotgan
ehtiyotkorlik ko‘pgina obyektiv ehtiyojlar tufayli emas, balki
ekologik
madaniyatsizlik,
tabiatdagi
o‘zaro
aloqadorlikni
tushunmaslik oqibatida sodir bo‘lmoqda. Tabiatga yetkaziladigan
salbiy ta’sir asta-sekin kishilar hayoti uchun xavf tug‘dirishini
aholi, ayniqsa yoshlar ongiga singdirish darkor. Yoshlami ekologik
ruhda tarbiyalash dastawal oilada boshlanadi. Xalqimizda bola
boshdan degan naql bor. Yoshlikdagi to‘g‘ri tarbiya kamolotni
ta’minlaydi. Ekologik tarbiyaning o‘ziga xos va juda murakkab
xususiyatlarini hisobga olgan holda, uni ekologik ma’naviyat va
ommaviy tarbiya ishlarining muhim tarmoqlaridan biri sifatida
yuqori darajaga ko‘tarmoq kerak. Bizning farzandlarimiz
kamolotga yetishlari uchun oilada sog‘lom muhit barqaror bo‘lishi
lozim. Oila asosi er-xotin orasidagi munosabatlar samimiy, bir-
biriga mehribon bo‘lib, yolg‘on gaplarsiz, gumonsiz ochiq chehra,
shirin so‘z orqali kechishi oiladagi ruhiy va ma’naviy muhitning
sozligini ta’minlaydi. Shu o‘rinda birinchi navbatda oilada ota-
onaning ekologik ma’lumotlar bo‘yicha pedagogika madaniyatini
hamda uni amaida qo£llashga o‘rgatish bilan ta’lim berish
muammolarini ham hal etish darkor. Shuningdek, oilada bolalarga
ekologik tarbiya haqida ma’lumot berish hamda hayotda qo‘llashga
o‘rgatuvchi ko‘nikma va milliy urf-odatlami shakllantirish lozim.
Bu muhim muammoni hal qilmay oilada bolalami ekologik
tarbiyalash mushkuldir. Inson hayoti bilan tashqi muhit o‘rtasidagi
bog‘liqlikni hech kim inkor etmaydi. Lekin uni ko'pincha yuzaki
tushunamiz. Aslida, mana shu nuqtayi nazar, tasavvur insonni
tashqi olamdan ajratib qo!yishi mumkin. Ekologik madaniyat, eng
awalo, insonning o'*z-o‘zini bilishidan boshlanadi. Ekologik
madaniyat sohibi bo'lish, tabiatga zarar keltirish emas, balki uning
gullab yashnashi, yanada yaxshilanishiga hissa qo‘shish, unga
yomon munosabatda bo‘Iganlarga qarshi mardonavor kurashmoq
ham demakdir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
