‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

Nazorat uchun va savol topshiriqlar

1. Ma’naviyat deb nimaga aytiladi?

2. Madaniyatga izoh bering.

3. Milliy tarbiya deb nimaga aytiladi?

4. Sharqona tarbiya deganda nimani tushunasiz?.

Quf'ord karim, Hadis, Sharq allomalari asarlarida komillikka 

erishishning muhim vositasi qanday ifodalangan?

250

---

XI BOB. TARBIYA  USULLARI

l.Tarbiya usullari haqida umumiy tushuncha

Tarbiya  metodlari  (usullari)  -   o'qituvchi  -  tarbiyachining 

o‘quvchilarga  ta’sir  ko‘rsatish  usullari,  ularga  ijobiy  xulq-atvor 

ko‘nikmalari va malakalarini singdirish  maqsadida ulaming hayoti 

va faoliyatini tarbiyaviy jihatdan to‘g‘ri ta’sir etish yo‘llaridir.

Tarbiya  usuli  deb  tarbiyachining  bolalarga  axloq-odob 

fazilatarini tarkib  topishi  maqsadida  ulaming  ongi  va  irodasiga 

ta’sir etish yoilariga aytiladi.Ilmiy adabiyotlarda tarbiya usullarini 

tarbiya metodlari deb ham ishlatiladi.

“Metod”  -  grekcha  so'zdan  olingan  bo‘lib,  “yoT’,  “usul” 

ma’nosini bildiradi.

0 ‘tmishdan bizga ma’lumki, ota-bobolarimiz bola  tarbiyasida 

turli  xil  ya’ni,  nasihat,  tushuntirish,  maqtash,  rag‘batlantirish, 

na’muna ko‘rsatish, tanbeh berish, taqiqlash, majbur qilish, po‘pisa 

qilish,  qo‘rqitish  kabi  usullardan  foydalanganlar.  Jamoa azolari 

bu usullami  qo‘llashda,  axloq qoidalariga  suyangan holda,  qilgan 

ishi,  xatti-harakatining  to‘g‘ri  yoki  noto‘g‘riligi  haqida  bolada 

ishonch  hosil  qilishga  harakat  qilganlar,  unga  axloqlilik  va 

axloqsizlik,  odillik  va  adolatsizlik,  yaxshilik  va  yomonlikning 

ma’nosini  tushuntirganlar.  Bu  tartib  tarbiyada  asosiy  qoida 

hisoblangan. Tushuntirishda bolalaming yoshi hisobga olingan.

Ota-onalar  bolalarga  axloq  qoidalarini  tushuntirishda,  “Kam­

tarlik ham bir xislat”, “Odob-kishining zeb-u ziynati”, “Eshik ochiq 

bo‘lsa ham so‘rab kir”  kabi maqollaridan foydalamshgan. Chunki 

maqollar bolalar ongiga, hissiyotiga kuchli ta’sir etgan.

Ajdodlarimiz  davr  sinovidan  o‘tgan  ajoyib  insoniy fazilatlar 

hamda ularni  amalga oshirish usul va vositalarini yaratganlar, shu 

asosda  yoshlarmi  ijtimoiy  hayot  talablariga  javob  beradigan 

kishilar qilib tarbiyalab kelganlar.

251

---

Bolalarda  insoniy  his-tuyg“ularni  tarbiyalashning  asosi  - 

kishilarga  mehr-muhabbat  qo‘yish,  izzat-hurmat  bilan  muomala 

qilish, insoniy huquqlarini himoya qilish, qadrlash, kishilar oldidagi 

o‘z burchini anglash, odamlarga nisbatan samimiy, halol, rostgo‘y 

bo‘lish kabi odob va axloq qoidalarini o‘z ichiga oladi.

0 ‘tmishda  axloq  tarbiyasida  nasihat  qilish, maslahat berish 

usuli  ham  keng  qo‘llangan.  Ota-onalar  o‘z  bolalariga  kattalar 

o‘rtasida  ular  bilan  so‘zlashganda  mehmonga  borilganda,  o ‘zini 

qanday  tutish  haqida  nasihat  qilganlar,  axloq  qoidalariga  rioya 

etgan bolalar va kattalar nomini o‘mak qilib tilga olganlar.  0 ‘ zbek 

xalq  pedagogikasining  muhim  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  xusiyat- 

laridan  yana  biri  folklor  materiallarida  xalq  pegogikasida  qo‘lla- 

niladigan tarbiya yo4llari, usuli va vositalarining yoritilishidir.

Mehnatkash  xalq  ommasi,  yuqorida  qayd  qilib  o‘tilganidek, 

uzoq  davrlar  davomida  vujudga  kelgan  tarbiya  usullari  va 

vositalaridan  foydalangan.  Chunonchi,  tushuntirish,  odatlantirish 

(o‘rgatish va mashq  qildirish),  bolalaming  kundalik hayot tartibi, 

ibrat ko‘rsatish, maslahat berish, o‘git-nasihat, undash, ko‘ndirish, 

iltimos qilish, yolvorish, tilak-istak bildirish, ma’qullash, maqtash, 

rahmat  aytish,  duo  qilish,  oq  yo‘l  tilash,  taqiq  qilish,  man  etish, 

ta’na, gina qilish, qoralash.

Allohdan qo'rqishga undash, tanbeh berish, uzr so‘rash, majbur 

qilish,  masxara-mazax  qilish,  zaharxandalik,  ayblash,  uyaltirish, 

koyish, qarg‘ash, qo‘rqitish, nafrat bildirish, aybiga iqror qildirish, 

ont-qasam  ichirish,  la’natlash,  so‘kish,  urish-kaltaklash;  jamoa 

hukmiga  havola  qilish  kabi  usullar  tarbiyada  qo‘l  kelganligi 

ta’kidlanadi.

Bolalami  odob-axloq  ruhida  tarbiyalashda,  asosan,  quyidagi 

metodlardan foydalaniladi: