Ўзбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги урганч давлат университети менежмент ва маркетинг кафедраси

8.1-расм. Кооперақиянинг туркумланиши

Қишлоқ хўжалигида техникавий сервис хизматини курсатиш:

• 
  «машина-трактор парклари» бирлашмаси очик хиссадорлик жамияти
  

таркибидаги машина-тарктор парклари (МТП);

• 
  техник сервис марказлари ва таъмирлаш устахоналари;
  
• 
  мукобил МТПлар;
  
• 
  хусусий мулк шаклидаги сервис хизмати курсатиш корхоналари.
  

Қишлоқ хўжалик корхоналарини техника воситалари, эхтиёт кисмлар билан таъминлаш хизматларини қуйидаги корхона ва ташкилотлар амалга оширади:

• 
  «Ўзагромашсервис» уюшмаси тизимидаги вилоят таъминот базалари;
  
• 
  «Ўзқишлоқхўжаликмаш» холдинг компанияси;
  
• 
  «Ўзқишлоқмашлизинг» лизинг компанияси;
  
• 
  «Ўзкейсагролизинг» компанияси»
  
• 
  лизинг операқияларини бажарувчи банклар ва бошқалар.
  

Мелиорация ва окар сув билан таъминлаш хизматини қишлоқ ва сув хўжалиги бошқармаси тизимидаги ва бошқа ихтисослашган ташкилотлар амалга оширади. Буларга қуйидагилар киради:

• 
  гидрология мелиоратив экспедиқияси;
  
• 
  сувдан оқилона фойдаланиш ва суҒоришнинг илғор технологияларини
  

қўллаш хизмати;

• 
  мелиорация сув курилиш трестлари, уларнинг таркибидаги махсус
  

механизақиялашган кучма колонналар;

• 
  сувдан фойдаланувчилар уюшмалари ва бошқалар.
  

Агрокимё хизматини «Ўзқишлоқхўжаликкимё» бирлашмаси тизимидаги корхоналар амалга оширади. Буларга қуйидагилар киради:

• 
  «Ўзқишлоқхўжаликкимё» базалари;
  
• 
  туман ва туманлараро «Ўзқишлоқхўжаликкимё» бирлашмалари;
  
• 
  минерал ўғитлар ва кимёвий препаратлар сотиш дуконлари.
  

Етиштирилган қишлоқ хўжалик маусулотларини аҳолига сифатли, табиий уолатини саклаган уолда етказиб беришда маусулотларни саралаш, саклаш ва кайта ишлаш хизматининг ўрни катта ауамият касб этади. Қишлоқ хўжалигида ушбу хизматларни қуйидаги корхоналар амалга оширади:

• 
  «Ўзпахтасаноатсотиш» ассоқиақияси тизимидаги пахта қабул қилиш ва кайта
  

ишлаш корхоналари;

• 
  «Ўздонмаусулот» Давлат уиссадорлик корпорақияси
  
• 
  тизимидаги донни қабул қилиш ва кайта ишлаш корхоналари;
  
• 
  «Ўзмевасабзавотўзумсаноат» холдинг компанияси тизимидаги
  
• 
  кайта ишловчи корхоналар.
  

Кооперативларни илмий асосда шакллантириш тизими замон талабига жавоб бера оладиган хўжалик юритишнинг янгича шаклларига утишни, балки комплекс агрохизмат курсатишни таъминлаш имконини беради. Қишлоқ хўжалиги маусулотлари ишлаб чиқарувчиларнинг кооперативлари тизимини шакллантиришга бўлган бундай ёндошув қуйидаги вазифаларни уал этишни кўзда тутади:

• 
  ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг кооператив шаклини асослашни;
  
• 
  хўжалик юритишнинг кооператив шаклларини ташкил этиш ва амалга
  

ошириш тамойилларини ишлаб чиқишни;

• 
  кооперативлар тўзишга талаб катта бўлган жойларда кооперативлар ва хизмат
  

курсатиш доираларини ташкил этиш йўналишларини белгилашни;

• 
  худудларда хўжалик юритишнинг (ҳуқуқий, ташкилий, иқтисодий) оқилона
  

шаклларни аниклаш уамда асослашни;

• 
  уудудий кооператив хўжалик ва бошқаларнинг ўзаро муносабатлари
  

схемасини ишлаб чиқишни.
Кооперақия бир неча устунликларга эга бўлиб, улардан энг мууими капитал таркибининг майда шаклидан катта микёсда ишлаб чиқаришни уеч бўлмаганда иқтисодий мақсадга мувофиқ соуаларда (саклаш, кайта ишлаш, сотиш, жамҒариш, сервисда) фаолият юритишни ташкил қилиш имконини яратади. Товар ишлаб чиқарувчиларнинг муаммоларини уал қилишга ёрдам беради.
Кооперативлар фаолият ишлаб чиқаришнинг бошқа шаклларидан қатор омиллар бўйича фарк килади.
Товар ишлаб чиқарувчиларнинг ўз ташаббуслари билан ташкил этилувчи ва улар томонидан таваккалчилик асосида бошқарилувчи кооперативлар жамоа мулкининг бўлишини тавсифлайди. Кооперативнинг асосий вазифаси ўз аъзоларига хизмат курсатувчи ва товар ишлаб чиқариш, унинг фаолият натижасида олинувчи даромад эса асосан резерв ва бирлашманинг бошқа фондларини тулдиришга кетади. Долган даромад кисми кооперақия бўйича шериклар уртасида уларнинг улушига пропорқионал равишда таксимланади.