Њзбекистон республикаси олий ва њрта

Rivojlangan  va  kam  taraqqiy  etgan  mamlakatlar  o‘rtasidagi  tafovutni 
yo‘qotish  ham  davrimizning  eng  chigal  jahonshumul  muammolari  qatoridan  o‘rin  oldi. 
Rivojlangan  mamlakatlarda  zamonaviy  texnologiya,  ilg‘or  ishlab  chiqarish  malakasi  va 
insoniyatning  ilmiy-texnika  yutuqlari  sistemalashtirilgan  bilimlar  zaxirasi  to‘planib,  shu 
bilan  birga  aholining  tabiiy  o‘sish  darajasining  pastligi  boshqa  mamlakatlarga  nisbatan 
o‘z  mamlakati  aholisining  iqtisodiy  yashash  tarzining  beqiyos  darajada  yaxshilanishiga 
olib keldi. Bu mamlakatlarda olib borilayotgan iqtisodiy siyosatning o‘ziga xos tomonlari 
shundaki,  mazkur  mamlakatlarda  industrlashtirish  jarayoni  asrimizning  70-yillari 
boshidayoq tugallanib, eng avval AQSH va keyinchalik Germaniya, YAponiya va boshqa 
rivojlangan  mamlakatlar  ishlab  chiqarish  taraqqiyotining  yanada  yuqoriroq  bosqichiga 
o‘ta boshladi. Bunda ilmiy-texnika yutuqlari ko‘proq talabga mos va yuqori texnologiyani 
rivojlantirishga  ko‘p  e’tibor  berdi,  tabiiyki,  oqibatda  juda  katta  foyda  olina  boshlandi. 
Bunday  ishlab  chiqarish  jarayonida  malakasiz  yoki  kam  malaka  va  bilimga  ega  bo‘lgan 
ishchi kuchlariga ehtiyoj keskin kamayib ketadi. 
Bunda  iqtisodiy  taraqqiyot  darajasi  tabiiy  resurslar  yoki  ishlab  chiqarilgan 
mahsulotlar  bilan  emas,  balki  ilmiy-bilim,  texnologiya,  murakkab  mashina  va  uskunalar 
bilan  o‘lchanadi.  Rivojlanayotgan  mamlakatlar  bu  darajaga  etishish  uchun  bir  qator 
jarayonlardan o‘tgan. 

---

 
133 
Birinchidan,  bu  mamlakatlar  tabiiy  boyliklari  hisobiga  orttirilgan  milliy  daromad 
miqdorining mamlakat aholisi jon boshiga tushadigan salmog‘i keskin darajada ko‘paydi. 
Ikkinchidan,  mamlakat  aholisining  tug‘ilishini  chegaralash,  ularga  sarflanadigan 
mablag‘ni  yuqori  texnologiyani  egallashda  zarur  bo‘lgan  mutaxassislar  etkazish  uchun 
sarflash ko‘zda tutildi. 
Uchinchidan,  ilmiy-tadqiqot,  oliy  o‘quv  yurtlari  va  maorifga  taraqqiyotni  ta’minlovchi 
asosiy  manba  sifatida  qarab,  birinchi  darajali  ahamiyat  berildi.  CHunki  yuqori  texnologiyani 
egallash yuqori malakali ilm egalarini talab qiladi. Ijtimoiy taraqqiyot darajasini belgilovchi eng 
asosiy  omil  ilmiy  tafakkur  esa  jamiyat  a’zolarining  ma’rifatlilik  darajasini  belgilab  beradi.  Bu 
sohada,  butun  jahon  miqyosida  fan  va  ta’limga  3-4%  yalpi  milliy  mahsulotning  miqdorida 
mablag‘  ajratilayotgan  bir  paytda,  O‘zbekistonda  bu  ko‘rsatkich  8,3%  miqdorda  ekanligi 
kelajakka katta umid bilan qarashga imkon tug‘diradi. 
XX asrning so‘nggi o‘n yilligida ba’zi mamlakatlar o‘rtasidagi iqtisodiy ko‘rsatkich 
orasidagi  tafovut  tobora  kuchayib  borayotganligini  kuzatish  mumkin.  Agar  XX  asrning 
60-yillarida Hindistonda ishlab chiqariladigan yalpi ijtimoiy mahsulot jon boshiga 50-70 
dollarni  tashkil  etgan  bo‘lsa,  Afg‘onistonda  60-70  dollar,  Turkiyada  243  dollar, 
YAponiyada  1400  dollar, AQSHda  3600-3800  dollar  bo‘lgan.  1994  yilgi  ma’lumotlarga 
muvofiq,  yalpi  milliy  mahsulot  jon  boshiga:  Hindistonda  370  dollar,  Afg‘onistonda  80 
dollar,  Turkiyada  3900  dollar,  Bangladeshda  125  dollar,  Germaniyada  22  ming  dollar, 
italiyada  14,8  ming  dollar, AQSHda  26  ming  dollar,  Janubiy  Koreyada  8,7  ming  dollar, 
YAponiyada 37000 dollar bo‘lgan. 
Demak,  kambag‘al  davlatlarning  kambag‘allashishi  yanada  kuchayib  bormoqda. 
Buning  bosh  sababchisi,  shu  mamlakatlardagi  demografik  jarayon  ekanligi 
ta’kidlanmoqda. Aholining  faqat  miqdoriy  o‘sishining  o‘zi  ko‘r-ko‘rona  yaxshi  yashash 
tarziga  olib  kelavermaydi.  Buning  uchun  mamlakat  aholisining  e’tiqodi,  milliy 
psixologiyasi,  qadriyat  va  an’analarini  hisobga  olgan  holda  faol  demografik  siyosat  olib 
borish zarur.