Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги

R
қабул 
қилинадиган бўлса, эгри чизиқ остидаги юза А=0,84 га тенг бўлади. Агар R
m
- 
1,64 
R
қаршилик қабул қилинадиган бўлса, А - 0,95 ва R
m
- 3 
R
бўлса, А = 
0,999 га тенг бўлади. Умумий холда бетоннинг меъѐрий қаршилигини аниқлаш 
учун қуйидаги формулани ѐзиш мумкин: 
R
m
R
bn
R
(4.5) 
Бетон қаршилигининг ўртача квадратик чекланиши 
R
ни қаршиликнинг 
ўртача миқдори R
m
га нисбати бетон қаршилиги ўзгарувчанлигининг 
коэффициенти 
(вариация 
коэффициенти) 
билан 
ифодаланади, 
яъни 
=
R
/R
m
, у ҳолда 
]
[1
R
bn
m
R
(4.6) 
бу ерда 
-
ишончлилик даражаси. 
Бетон 
қаршилигининг 
ўзгарувчанлигини 
ифодаловчи 
коэффициентининг миқдори бетоннинг сифатига ва бошқа омилларга боғлиқ 
бўлиб, темирбетон конструкциялари тайѐрлайдиган заводларда бир хил 
қийматга эга бўлмайди. Шунинг учун ҳамма заводларда бетоннинг меъѐрий 
қаршилигини таъминлаш шарт бўлиб, ўртача қаршилик R
m
эса бетон 
қаршилигининг ўзгарувчанлигини эътиборга олган ҳолда ишлаб чиқаришнинг 
ҳар бир маълум шароити учун алоҳида аниқланади. Бетоннинг сифати яхши 
бўлса, коэффициентининг миқдори кичик бўлади. Бунда бетоннинг ўртача 
қаршилиги учун кичик бўлган миқдор қабул қилиниши мумкин. Акс ҳолда 
бетоннинг ўртача қаршилиги учун катта бўлган миқдор қабул қилинади. Бу эса, 
ўз навбатида, цемент сарфини оширишга олиб келади. Темирбетон 

---

110 
конструкциялари заводларида бетоннинг сифатини назорат қилиш учун 
бетоннинг сиқилишдаги кубик мустаҳкамлиги қўлланилади. Бетоннинг 
мустаҳкамлик даражаси 95 % таъминлаш билан аниқланади. Бунинг учун 
ишончлилик даражаси 
=1,64 га тенг бўлиши керак. У ҳолда: 
]
64
,
1
(1
R
bn
m
R
(4.7) 
бу 
ерда 
R
m
-бетоннинг 
ўртача 
статистик 
мустаҳкамлиги; 
-бетон мустаҳкамлигининг ўзгарувчанлик коэффициенти бўлиб, оғир ва 
енгил бетонлар учун ўртача 0,135 ни ташкил этади. 
Бетоннинг сиқилиш мустаҳкамлиги синфлари В ҳарфи билан белгиланиб, 
миқдор жиҳатидан 4.7 формула орқали аниқланган кубик мустаҳкамлигига тенг 
бўлади. Бетоннинг мустаҳкамлик бўйича синфлари ѐки меъѐрий қаршиликлари 
назорат қилинадиган тавсиф хисобланади. Бу тавсиф бетон ишланмаларнинг 
ишчи чизмасида қайд этилади, маҳсулот тайѐрлашда унга қатъий амал қилиш 
зарур. 
4.7 формуладан кўриниб турибдики, бетоннинг талаб этилган кубик 
мустаҳкамлиги R
bn
ѐки мустаҳкамлик бўйича синфи В ни ҳосил килиш R
m
билан 
га боғлиқ бўлади. 
Иш яхши ташкил этилган темирбетон маҳсулотлари ишлаб чиқарадиган 
корхоналарда бетон юқори даражада бир жинсли қилиб тайѐрланса 
(ўзгарувчанлик коэффициенти 
кичик бўлса), ўртача мустаҳкамлик R
m
ҳам 
камаяди, натижада цемент тежалади. Ўзгарувчанлик коэффициенти 
= 0,135 
бўлганда R
bn
- 0,78 бўлади. Агар 
=0,07 бўлса, меъѐрий қаршилик R
bn
нинг ўша 
қийматини олиш учун бетоннинг ўртача мустаҳкамлигини камайтириш мумкин, 
яъни R
l
R
R
bn
88
,
0
07
,
0
64
,
1
1
78
,
0
07
,
0
64
,
1
1
R
1

---

111 
- 0,2 бўлса, R
2
> R бўлади, яъни 
R
14
,
1
2
,
0
64
,
1
1
78
,
0
R
2
Демак, ўзгарувчанлик коэффициенти катта бўлса, бетоннинг ўртача 
мустаҳкамлигини оширишга тўғри келар экан.