Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги

4.3-жадвал 
Оғир бетоннинг меъѐрий ва ҳисобий қаршиликлари, МПа 
Бетоннинг сиқилиш 
мустаҳкамлиги 
синфи 
Призма мустаҳкамлиги 
Бўйлама чўзилишда 
 
R
bn
, R
b,ser
 
 
R
b
 
 
R
btn
, R
bt,ser
 
 
R
bt
 
В3,5 
В10 
В20 
В30 
В40 
В50 
В60 
2,1 
7,5 
15,0 
22,0 
29,0 
36,0 
43,0 
2,1 
6,0 
11,5 
17,0 
22,0 
27,5 
33,0 
0,39 
0,85 
1,40 
1,80 
2,10 
2,30 
2,50 
0,26 
0,57 
0,90 
1,20 
1,40 
1,55 
1,65 
Кўп карра такрорланувчи юкларда бетоннинг ҳисобий қаршиликлари R
b
ва R
bt
иш шароити коэффициенти 
bt
1 га кўпайтирилади. 
bt
нинг қиймати 
кучланишлар циклининг носимметрик коэффициенти ρ
b
=
b,min
/
b,mах
ҳамда бе-
тоннинг тури ва намлигига боғлиқ ҳолда аниқланади. Конструкцияни узоқ 
муддатли юк таъсирига хисоблашда агар бетон мустаҳкамлигининг ошиб 

---

117 
боришини таъминловчи шароит мавжуд бўлмаса (масалан, атроф муҳит 
намлиги 75% дан юқори бўлса), у ҳолда оғир бетоннинг ҳисобий қаршилиги 
b2
= 0,9 га кўпайтирилади. Кўтарма кран, шамол, зилзила, портлаш сингари 
қисқа муддатли юклар таъсир этса, 
b2
=1,1 олинади. 
Бетоннинг қаршилигига икки ўқли кучланиш ҳолати ҳам таъсир этиши 
мумкин. Агар бетон элемент бир йўналишда - чўзилишга, перпендикуляр 
йўналишда - сиқилишга ишласа, бетоннинг қаршилиги камаяди; бу ҳол иш 
шароити коэффициенти 
b4
орқали эътиборга олинади. 
bi
коэффициенти 
орқали бетоннинг ҳисобий қаршилигига таъсир этадиган бошқа омиллар ҳам - 
элементларни бетонлаш шароити (
b3
), музлаш-эриш шароити (
b6
), қуѐш 
нури таъсири (
b7
) ва бошқалар ҳисобга олинади [27].
Чегаравий ҳолатларнинг иккинчи гуруҳи учун бетоннинг ҳисобий 
қаршилиги кўпинча миқдор жиҳатидан меъѐрий қаршиликларга тенг бўлади 
R
b,ser
=R
bn
ва R
bt,ser
=R
btn
. Чунки бетоннинг сиқилиш 
bс
ва чўзилиш 
bt
даги 
ишончлилик коэффициенти бирга тенг деб олинади, бетоннинг иш шароити 
коэффициенти 
bi
эса фақат қуйидаги ҳоллардагина ҳисобга олинади: 
- кўп каррали такрорий юклар таъсири остида бўлган темирбетон 
элементларни ѐриқлар ҳосил бўлишига ҳисоблашда (R
bt,ser
= R
btn
b4
); 
- қия ѐриқлар пайдо бўлишига ҳисоблашда (R
bt,ser
=R
btn
b4
). 
- кўп каррали такрорий юклар таъсири остида бўлган темирбетон 
элементларни қия ѐриқлар пайдо бўлишига ҳисоблашда иккита иш шароити 
коэффициенти эътиборга олинади (R
bt,ser
= 
b1
b4
R
btn
). 
Арматуранинг меъѐрий қаршилиги R
sn
пўлатнинг оқиш чегарасига тенг 
бўлади, ҳисобий қаршилиги R
s
=R
sn
/
sn
эса кўринишда ифодаланади. Чегаравий 
ҳолатларнинг иккинчи гуруҳи бўйича арматурада ҳам R
s,ser
=R
sn.

---

118 
Бетоннинг мустаҳкамлигини аниқлашда баҳолашнинг статистик 
усулларини конструкциядан олинган намуналарни синаш натижасида олинган 
маълумотларни қайта ишлаш учун қўлланилади.
Бетон синфи қуйидаги формула ѐрдамида аниқланади 
)
1
(
t
R
B
m
(4.14) 
бу ерда R
m
- бетоннинг синов натижасида олинган ўртача мустаҳкамлиги; 
t
α
- Стьюдент коэффициенти (4.4- жадвал); 
- бетон мустаҳкамлигининг вариация коэффициенти ва у қуйидаги 
формула билан аниқланади 
m
m
R
S
(4.15)
бу ерда S
m
- мустаҳкамликнинг ўртача квадратик хатолиги.
Бетон намуналарини назорат-текширувида ѐки бетондан кўчириб олиш 
усулида синалган намуналарни конструкциянинг ѐки уларнинг бир гуруҳида 
мустаҳкамликнинг ўртача квадратик хатолиги қуйидаги формула билан 
аниқланади 
1
)
(
2
1
n
R
R
S
m
i
n
i
m
(4.16) 
R
i 
- бетондан кўчириб олиш усулида синалган алоҳидаги намуналарни 
ѐки конструкциянинг бир қисмини мустаҳкамлиги; 
R
m 
- конструкциянинг ѐки конструкциялар гуруҳининг ўртача
мустаҳкамлиги; 
n – конструкцияда синалган намуналарнинг ѐки қисмларнинг сони.