Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги

4.3-расм. Ўзгарувчанлик коэффициентининг турли қийматлари ва бетоннинг 
керакли меъѐрий қаршилиги R
bn
ни олиш имконини берадиган, бетон ўртача 
мустаҳкамлиги R
1
 мос бўлган нормал тақсимоти эгри чизиқлари 
[1]
.
Бетоннинг призма мустаҳкамлиги ҳисоб ишларида муҳим аҳамиятга эга.
Бетон призмаларининг сиқилиш R
bn
ва чўзилиш R
btn
бўйича меъѐрий 
қаршиликлари (тажриба йўли билан аниқланмаса) кубик мустаҳкамлиги орқали 
аниқланади. Агар бетоннинг бўйлама чўзилишга бўлган меъѐрий қаршилиги 
тажриба йўли билан аниқланса, у ҳолда қуйидаги формуладан фойдаланилади: 
)
64
,
1
(1
R
btn
btn
R
(4.8) 

---

112 
бу ерда R
btn
- бетоннинг чўзилишдаги ўртача мустаҳкамлиги. Бетоннинг 
чўзилишдаги мустаҳкамлиги бўйича синфлари В
t
миқдор жиҳатидан унинг 
чўзилишдаги мустаҳкамлигига тенг бўлиб 0,95 аниқликда (4.8) формуладан 
аниқланади. Бетоннинг мустаҳкамлигига баҳо берадиган асосий кўрсаткич 
унинг кубик мустаҳкамлигидир. 
Бетоннинг 
сиқилишдаги мустаҳкамлиги- бетоннинг энг муҳим 
кўрсаткичларидан бири, бу унинг сиқилишдаги мустаҳкамлигидир. Яқин 
йилларгача эталон сифатида бетоннинг сиқилишдаги мустаҳкамлигини ифо-
даловчи бетоннинг маркаси деган кўрсаткич қабул қилинган эди. 
Бетоннинг маркаси деб, қирраларининг ўлчами 20 см бўлган бетон 
кубнинг 28 - чи суткада сиқилишдаги ўртача қаршилигига айтилади. Бетон 28 
сутка давомида 20±2°С ҳароратда, ҳаво намлиги 95 % дан кам бўлмаган 
шароитда сақланиши, бунда юкланиш тезлиги 0,3 МПа/с (3 кг/см
2.
с)га тенг 
бўлиши лозим. 
Ҳозирги кунда бетоннинг мустаҳкамлик бўйича сифатини ифодаловчи 
кўрсаткич сифатида бетоннинг синфи деган тушунча қўлланилмоқда. 
Бетоннинг синфи деб қирраларининг ўлчамлари 15 см бўлган бетон 
кубнинг 
28-суткада 
аниқланган 
95% 
таъминланган 
сиқилишдаги 
мустаҳкамлигига айтилади. 
Бетоннинг синфи билан маркаси ўртасидаги фарқ, қабул қилинадиган 
қаршилик миқдорининг таъминланиши билан ифодаланади. 
Бетоннинг маркаси учун қаршиликнинг таьминланиши 50% ни ташкил 
этади (қаршиликнинг ўрта статик миқдори). Бетоннинг синфи учун эса бу 
кўрсаткич 95% ни ташкил қилади. 
Бетоннинг маркаси билан синфи орасидаги боғланиш қуйидаги формула 
орқали ифодаланади. 
)
1,64
-
0,1M(1
B
(4.9) 

---

113 
бу ерда В- бетоннинг синфи (МПа); 
М- бетоннинг маркаси (кг/см
2
). Бетоннинг синфи кубларни синаш йўли 
билан аниқланади. Бетоннинг кубик мустаҳкамлиги: 
tot
b
u
A
F
R
,
(4.10) 
бу ерда F
u
- 
бузувчи куч; А
b,tot
- 
кубикнинг кўндаланг ке- 
сим юзаси.
Сиқилишдаги ва чўзилишдаги бетоннинг синфи билан маркаси орасидаги 
боғланиш 8- иловада келтирилган.
ҚМҚ 2.03.01-96 [27] кўра бетон ва темирбетон конструкциялар учун oғиp 
бетоннинг сиқилишга бўлган мустаҳкамлиги бўйича қуйидаги синфлар кўзда 
тутилган: В3,5; В5; В7,5; В10; В12,5; В15; В20; В25; В30; В35; В40; В45; В50; 
В55; В60. 
ГОСТ 25192 ва ИСО 3893, СТ СЭВ 1406 халқаро стандартларига В65, 
В70, В75, В80 синфлар ҳам киритилган. 
Бетоннинг мустаҳкамлиги вақт ўтиши билан оша боради ва бу жараѐн бир 
неча йил давом этиш мумкин. Вақт давомида бетоннинг мустаҳкамлигининг 
ошишига унинг таркиби, атроф муҳитнинг ҳарорати ва намлиги катта 
таъсир кўрсатади. 
Бетон мустаҳкамлиги билан унинг ѐши ўртасидаги 6oғланиш қуйидаги 
формула билан аникланади: