Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги тошкент Давлат Иқтисодиёт Университети

Холдинг компаниясини корпоратив бошқариш хусусиятлари.

Корпоратив бошқарув тушьунчаси

• Корпоратив бошқарув - бу компания раҳбарлари ва уларнинг эгалари ўртасидаги компания фаолияти самарадорлигини таъминлаш ва мулкдорлар, шунингдек бошқа манфаатдор шахслар манфаатларини ҳимоя қилиш масалалари бўйича муносабатлар тизими.

Корпоратив бошқарувнинг моҳияти актсиядорларга бошқарув фаолиятини самарали назорат қилиш ва мониторинг қилиш имкониятини бериш ва шу билан компаниянинг капиталлашувини оширишга ёрдам беришдир. Ушбу назорат ички бошқарув тартиб-қоидаларини ҳам, ташқи ҳуқуқий ва тартибга сольиш механизмларини ҳам ўз ичига олади. Актсиядорлар компаниянинг юқори раҳбарлари эришилган натижалар учун улар олдида қандай масъулият борлигини аниқ билишни хоҳлашади. Инвесторлар муҳим қарорларга таъсир қилиш учун ҳақиқий имкониятга эга бўлиш-бўлмаслигини тушьунишни хоҳлашади.

• Корпоратив бошқарувнинг моҳияти актсиядорларга бошқарув фаолиятини самарали назорат қилиш ва мониторинг қилиш имкониятини бериш ва шу билан компаниянинг капиталлашувини оширишга ёрдам беришдир. Ушбу назорат ички бошқарув тартиб-қоидаларини ҳам, ташқи ҳуқуқий ва тартибга сольиш механизмларини ҳам ўз ичига олади. Актсиядорлар компаниянинг юқори раҳбарлари эришилган натижалар учун улар олдида қандай масъулият борлигини аниқ билишни хоҳлашади. Инвесторлар муҳим қарорларга таъсир қилиш учун ҳақиқий имкониятга эга бўлиш-бўлмаслигини тушьунишни хоҳлашади.
• Корпоратив бошқарув муаммоси 19—20-асрлар бўсағасида йирик корпоратсияцларнинг пайдо бўлиши билан, яъни мулкий ҳуқуқларнинг бўлиниши ва бу мулкни бошқариш жараёни содир бўла бошлаган пайтда пайдо бўлди.

Бунгача Рокфеллерлар ва Морганлар корхоналарнинг мутлақ эгалари бўлиб, ўз қўлларида ҳам ижро, ҳам назорат функтсияларини ушлаб турганлар. 1930-йилларнинг бошларида мулкдорлар ўз фаолият доирасини кенгайтира бошладилар ва улар ижро этувчи функтсияларни бошқа шахсларга топширишга мажбур бўлдилар. Ёлланган юқори даражадаги раҳбарларга нафақат жорий, балки стратегик масалалар бўйича ҳам қарор қабул қилиш ҳуқуқи ишониб топширилди. Бу содир бўлиши биланоқ, менежерлар ва актсиядорларнинг манфаатлари тўқнашуви аниқ бўлди. Актсиядорлар капиталлашувнинг ўсишига муҳтож эди, топ-менежерларга эса мустаҳкам мақом, юқори маош ва бонуслар керак эди. Корпоратив бошқарув тарихи - бу асосий партиялар манфаатларининг қарама-қаршилиги тарихи.

• Бунгача Рокфеллерлар ва Морганлар корхоналарнинг мутлақ эгалари бўлиб, ўз қўлларида ҳам ижро, ҳам назорат функтсияларини ушлаб турганлар. 1930-йилларнинг бошларида мулкдорлар ўз фаолият доирасини кенгайтира бошладилар ва улар ижро этувчи функтсияларни бошқа шахсларга топширишга мажбур бўлдилар. Ёлланган юқори даражадаги раҳбарларга нафақат жорий, балки стратегик масалалар бўйича ҳам қарор қабул қилиш ҳуқуқи ишониб топширилди. Бу содир бўлиши биланоқ, менежерлар ва актсиядорларнинг манфаатлари тўқнашуви аниқ бўлди. Актсиядорлар капиталлашувнинг ўсишига муҳтож эди, топ-менежерларга эса мустаҳкам мақом, юқори маош ва бонуслар керак эди. Корпоратив бошқарув тарихи - бу асосий партиялар манфаатларининг қарама-қаршилиги тарихи.