2.1 Улгуржи савдо корхоналарида товар операциялари аудити режаси ва дастури. Барча фаолиятлар сингари аудиторлик фаолияти ҳам самарали бўлиши учун ўзининг ташкилий таъминотига эга бўлиши лозим. Аудитнинг ташкилий таъминоти деганда одатда уни ўтказишни режалаштиришдан тортиб,то уни якунлаш ҳамда натижаларини мижозга топширишгача булган ишлар мажмуаси тушунилади.
Аудитни режалаштиришга масалаларига «Режалаштириш» (300-399) деб номланган стандарт лар бағишланган ва улар учта стандартдан иборат:
*300-«Режалаштириш»
*310-«Бизнесни билиш»
*320-«Аудитда жиддийлик»
«Режалаштириш» (300) деб номланган аудитнинг халқаро стандарти(АХС) ўз навбатида таркибий тузилишига кўра қуйидагиларга бўлинади:
-Кириш;
-Ишни режалаштириш;
-Аудитнинг умумий режаси;
-Аудитнинг дастури;
-Аудитнинг умумий режаси ва дастуридаги ўзгартиришлар.
Ушбу аудитнинг халқаро стандарти (АХС)нинг мақсади молиявий ҳисобот аудитини режалаштириш буйича стандартларни белгилаш ва қўлланма тақдим этишдан иборат.Аудиторлик ишини мос равишда режалаштириш аудитнинг муҳим жабҳаларига тегишли эътибор қаратиш, эҳтимолий вужудга келиши мумкин бўлган муаммоларни белгилаш ва ишларни қисқа муддатларда бажаришни таъминлашга ёрдам беради. Режалаштириш , шунингдек , ишни тегишли равишда аудитор ёрдамчилари ўртасида тақсимлашга ҳамда бошқа аудиторлар ва экспертлар томонидан бажарилаётган ишни мувофиқлаштиришга ёрдам беради.Режалаштириш ҳажми субъект катталиги ,аудитнинг мураккаблиги , аудиторнинг ушбу субъект билан иш тажрибаси ҳамда бизнесни билишликка боғлиқ.Аудитор аудитни тахмин қилинаётган кўлами ва ўтказиш тартибини баён этган ҳолда , аудитнинг умумий режасини ишлаб чиқиши ва расмийлаштириши лозим.Аудит дастурини тайёрлаш жараёнида , аудитор ажралмас таваккалчилик ва назорат таваккалчиликлари аниқ баҳоланганлиги ҳамда моҳияти бўйича муолажалар билан таъминланадиган керакли бўлган ишончлилик даражасини кўриб чиқиши лозим.Аудитнинг умумий режаси ва аудитнинг дастури аудит ўтказиш вақтида лозим бўлишига қараб қайтадан кўриб чиқилиши мумкин.Аудиторлик текширувларини режалаштириш жараёнида халқаро аудит меъёрларининг 2-сонли "Аудиторни мижоз олдидаги мажбурият хати", 3- сонли "Аудитни тартибга солувчи асосий принциплар", 4-сонли "Режалаштириш " ва Ўзбекистон Республикасининг «Режалаштириш» номли 3-андозаларидан фойдаланиш тавсия этилади.Бу андозаларда илгари сурилган асосий мазмун аудиторлик текширувини сифатли ва ўз вақтида амалга ошириш учун режалаштириш жараёнининг зарурлигини асослаб беришдир.Аудитор ўз ишини шундай режалаштириши керакки, бу нарса унга белгиланган вақт ичида товар операциялари , уларни бухгалтерия счётларида акс эттириш тўғрилиги ҳақида холисона хулоса қабул қилиш имконини бериши лозим.Режа мижоз корхона фаолияти тўғрисида тўпланган маълумотларга асосланиши лозим. Мижоз тўғрисида маълумотлар тўплаш , ўтказилиши кутилаётган аудиторлик текширувининг мақсадлари билан боғлиқ.
Аудитни режалаштиришда тузиладиган муҳим ҳужжатлар бўлиб аудиторлик режаси ва дастури ҳисобланади.Аудит режасида корхона фаолияти билан танишиш, дастлабки режалаштириш , текшириладиган хўжалик юритувчи субъектнинг ички назорат тизимини баҳолаш, танлаш ҳажми ва муҳимлилик даражасини аниқлаш , аудит дастурини тайёрлаш , аудитни бевосита ўтказиш, бажарилган ишлар натижаларини таҳлил қилиш, барча оралиқ ва умумий ҳужжатларни тайёрлаш , текширув натижаларини корхонага тақдим этиш ва ҳоказоларни ўз ичига олган ҳолда аудит ўтказишнинг барча босқичлари акс эттирилган бўлади.3-сон АФМС га мувофиқ аудитор режада аудит ўтказиш муддатлари ва аудит ўтказиш графигини тузишни, аудиторлик ҳисоботи ва аудиторлик хулосаси тузишни назарда тутиши лозим.Стандартга мувофиқ аудитнинг режаси тузилганидан сўнг аудит дастури тузилади.Аудит дастурида барча аудиторлик амалларининг батафсил рўйхати баён этилади. Дастур аудиторлар учун батафсил йўриқнома бўлиб унда текширилиши лозим бўлган бухгалтерия бўлимининг текшириш , ички назорат тизимини таҳлил қилиш бўйича барча ҳатти-ҳаракатларни акс эттирилиши керак.Халқаро амалиётда стандартлаштириладиган ҳар бир объект бўйича 100 та рақам берилган. Стандартлаш объектлари 11 та бўлгани учун жами 1100 та стандарт ишлаб чиқиш мумкин. Амалиётда бундай миқдордаги стандартлар учун эҳтиёж бўлмаганлиги сабабли уларнинг кўпчилиги фойдаланилмайди.
«SIFAT SHAROB SAVDO» ИБУК мажбурий аудиторлик текширувлари ўтказиладиган субъект ҳисобланади. Унинг фаолияти охирги 2014 ва 2015 йилларда “AKADEMIKAUDIT” ва "OSIYO-AUDIT" аудиторлик ташкилотлари томонидан аудиторлик текширувларидан ўтказилган.
Изланишлар ушбу аудиторлик ташкилотлари томонидан аудитни режалаштиришга алоҳида эътибор берилганлигини кўрсатмоқда. Бунинг ёрқин гувоҳи сифатида иловада келтирилган аудиторлик ҳисоботлари хисобланади.
Биз, мазкур аудиторлик ташкилотлари материаллари асосида товар операциялари аудитининг хусусий режаси ва дастурини тузиб чиқишга харакат килик. Улар 6,7-жадвалларда келтирилган.
1-жадвал
