Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта масус таълим вазирлиги

MARKAZIY OSIYODA NEFTNI QAYTA ISHLASH SANOATINING O’SISHI VA BUGUNGI RIVOJLANISHI
Markaziy Osiyoda qadim zamonlardayoq neftdan foydalanib kelingan. Neftning o’ziga xos o’tkir hidi tufayli undan qishloq xo’jaligi zararkunandalariga qarshi kurashda foydalanilgan.
Neftning o’simlik va hayvon organizmlarini chirishdan saqlashi ham ma'lum bo’lgan. Shuning uchun ham neft va uni qayta ishlash Markaziy Osiyo sanoatining eng qadimiy tarmoqlaridandir. 1826-yilda–Chelekonda 1,7 ming tonna neft qazib chiqarilgan. 1913-yilda esa 129 ming tonna neft qazib chiqarilgan. XIX asr oxirlarida Farg’ona vodiysida (Chimyon konida) neft qazib chiqarish boshlangan. 1913-yilda bu yerdan 13 ming tonna neft chiqarilgan. Neftni qayta ishlab, kerosin olish maqsadida 1904-yilda Markaziy Osiyoda birinchi Vannovsk, hozirgi Oltiariq neftni qayta ishlash zavodi qurilgan.
Respublikamizda qazib chiqarilgan neft yuqori sifatli bo’lib, yengil, parafinli, yuqori oktanli benzinda oltingugurt miqdori kamdir. Neftni qazib chiqarish sanoati tez sur’atlar bilan rivojlana bordi. Farg’ona vodiysida Polvontosh, Janubiy Olamushuk, Shahrixon- Xo’jaobod neft konlari ishga tushirildi. 1950-yilga kelib O’zbekistonda neft chiqarish 1 mln. 342000 tonnaga yetdi. Neft qazib chiqarishning ko’payishi sanoat, transport va qishloq xo’jaligining rivojlanishi neftni qayta ishlash sanoati oldiga quvvatlarini oshirish, neftni qayta ishlash jarayonini tezlashtirish, mahsulot xilini ko’paytirish va sifatini yaxshilash talabini qo’ydi.
Markaziy Osiyo respublikalari va Janubiy Qozog'iston xalq xo’jaligi uchun katta miqdorda moylash materiallari va yonilg’i talab qilina boshlandi. Bu ehtiyoj Ozarbayjon va Rossiyadan mahsulot tashib keltirish evaziga qondirila boshlandi. Shu sababli 1959-yilda birinchi mahsulot berdi. Bu yerda avtobenzin, dizel yoqilg'isi, kerosin va mazut bilan bir qatorda, qurilish va yo’l qurilishida ishlatiladigan bitum, yonilg'i va elektrod koksi, erituvchi modda va parafin ishlab chiqarish o’zlashtiradi. (quvvati yiliga 60 mln. tonna neft bo’yicha). 2002-yilga kelib neft va gaz kondensatini qazib chiqarish 8,0 mln.t. ga yetdi.