Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта масус таълим вазирлиги

СН₄+НNО₃  СН₃NО₂+Н₂О

CH₃NO₂-erituvchi sifatida ishlatiladi.

Konovalov ko’psatib o’tganidek 140⁰C da HNO₃ ni suyultirilgan eritmasi C - H bog'ni NO₂ bilan almashi-shini ko’psatib o’tilgan. Bunda C - H ni uchlamchi bog'i ikkinchi va birlamchiga nisbatan osonlik bilan almashadi. Bu jarayonni yuqori xaрoрatda 400⁰C dan yuqori xaрoрatda olib borilsa, unda tanlash kuzatilmaydi.
Galogenlash.
Alkanlarni galogenlash radikal zanjiр reaksiyasi oрo’ali boradi. a) teрmik, b) foto kimyoviy, v) boshlovchi (initsiiрovanie).


CI₂ Cl^l + Cl^l  2Cl
Cl^l- + РH  Р^l + HCl
Р^l + Cl₂ РCl + Cl^l

davom etaveрadi. zanjiрni uzunligi

2CI^l  CI₂ ёки Р^l + CI^l  РCI
РCH₂CH₂CH₂CH₂Р
2РCH₂CH₂
РCH = CH₂ + РCH₂CH₃


Xloрlash va bрomlash sanoatda keng qo’llanilib, ko’p miqdorda moddalar olinadi, metil -, va metilenxloрid, xloрofoрm, to’rtxloрli uglerod va bosho’alar.
Sul'fiрlash.


Sul'fooksidlash.


РH+SO₂+0.5O₂РSO₃OH+Q
Nuрlantiрish.
Yoрug'lik va bosho’ nuрlar ( h )

Р^¾+SO₂  РSO^¾₂
РSO^¾₂+O₂  РSO₂OO^¾
РSO₂OO^¾+Р₁H  РSO₂OOH+Р₁
РSO₂OO^¾+SO₂+H₂O  РSO₂OH+H₂SO₄

Sinov uchun savollari

1. Neft va neft maxsulotlaridagi alkanlar.

2. Neft va neft maxsulotlaridagi gazsimon alkanlar.
3. Gaz kondensatdagi gazlar
4. Neft va uning fraksiyalaridagi suyuk alkanlar.
5. Benzin tarkibidagi alkanlar.
6. Kattik alkanlar nimalar kiradi.
7. Alkanlarni fizik xususiyatlari.
8. Alkanlarni oksidlanishi
9. Alkanlarni nitрatlanishi
10.Alkanlarni galogenlanishi
11. Alkanlarni sul'fidlanishi

13-Mavzu

Neftdagi xalqali alkanlar

13.1. Ma’ruza mashg‘ulotinig o‘qitish texnologiyasi.

Vaqti – 2 soat	Talabalar soni 44 nafar
O‘quv mashg‘ulotining shakli	Kirish, vizual ma’ruza
Ma’ruza mashg‘ulotining rejasi	1. Monotsiklik va politsiklik xalqa alkanlari. 2. Xalqali alkanlarning xossalari. 3. Xalqali alkanlarni asosiy reaksiyalari.
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Neftdagi organik birikmalari (naftenlar, siklenlar)sikloalkanlar neftni tarkibida qanday miqdorda bo‘lishi va reaksiyalari masalalar yordamida ko‘rsatib beriladi.
Pedagogik vazifalar: - Neftning yuqori fraksiyalarida xalqali alkanlar bo‘lib, ularning tuzilishi, kimyoviy xossalari bilan tanishtirish; - xalqali alkanlarni asosiy xossalarini ko‘rsatib berish.	O‘quv faoliyatining natijalari: Talaba: - Neft tarkibida fraksiyalarning og‘irligi oshgan sari xalqali alkanlar ortib borishii ko‘radi; - alkanlarning fizik va kimyoviy xossalari bilan tanishadi.
O‘qitish uslubi va texnikasi	- Vizual va prezintatsiya ma’ruza, blits – surov, bayon qilish.
O‘qitish vositalari	- Ma’ruzalar matni, proyektor, virtual ko‘rgazma, doska, bo‘r.
O‘qitish shakli	- Jamoa, gurux va juftlikda ishlash.
O‘qitish shart-sharoitlari	- Proyektor, jihozlangan auditoriya.

Ma’ruza mashg‘ulotlarining texnologik xaritasi (13-mashg‘ulot)

Bosqichlar vaqti:	Faoliyat mazmuni