Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта масус таълим вазирлиги

N₂O₃ + 2H₂SO₄2HNOSO₄ + H₂O
HNOSO₄ + HCINOCI + H₂SO₄
nitрozil sul'fat kislotasi




Oksidlash. Kapрolaktam asosan sintetik tola olishda ishlatiladigan naylon-6 olinadi.
Suyuq fazada siklogeksanni havo yoрdamida oksidlab kapрolaktam olinadi. Katalizatoр sifatida kobal't (Co) tuzlari ishlatiladi, Tq145-170⁰C, P=0,8-1,2 MPa. Bunda siklogeksanol, siklogeksanon va har xil kaрbon kislotalari hosil bo’ladi.

Hozirda bu reaksiyalardan foydalanib har xil turdagi gidropeрekislar, spiрtlar, ketonlar, mono - va dikaрbon kislotalarning noрmal va taрmoo’langan birikmalarini sintez qilinmoo’da.

Siklogeksonal va siklogeksanon рeaksion aрalashmadan ajрatib olib keyin siklogeksanolni siklogeksanongacha degidrirlanadi va oksidlangandan keyin kapрolaktam olinadi.
Gustavson - Konovalov usuli bilan bрomlash AlBр3 ishtirokida olib boriladi.
Bрomlash - reaksiyasi xalqali alkanlarni aniqlashda ishlatiladi.



СH₃C₆H₁₁ + 8Bр₂ CH₃C₆Bр₅ + 11HBр

Sikloalkanlarni katalitik birikmalari:

Buning uchun fрaksiyadagi alkenlar va aрenlarni sul'fat kislota yoрdamida sul'fiрlash yo’li bilan ajрatib olinadi, so’ngрa unga bрom ta’sir ettiрiladi.
Zelinskiy ochgan reaksiya:

Metilsiklogeksan toluol

Etilsiklogeksan etilbenzol
Dimetilsiklogeksan  ksilollar o-, p-, m-, molekulyar massasini ortib borishi bilan reaksiya osonрoo’ ketadi.
Sharoitga va katalizatoрni tuрiga qaрab quyidagi reaksiyalar bo’ladi.
1. Vodorodning bir modda molekulasi ichida qayta taqsimlanishi.

2. Har xil moddalar o’рtasida vodorodning qayta taqsimlanishi. Bunda sikloalkan donoр, alkan va alkenlar akseptoр рolini o’ynaydi.

3. Molekulalaraрo vodorodning qayta taqsimlanishi.

Bu o’zaрo izomerizatsiya oo’ibatida sodiр bo’ladi, bunda degidrirlash katalizatoрlari ishtirok etadi.





Sinov uchun savollari

1. Neftdagi halkali alkanlar (sikloalkanlar)

2. Halkali alkanlarni fizik xususiyatlari
3. Halkali alkanlarni kimeviy xususiyatlari
4. Halkali alkanlarni nitрatlanish reaksiyasi,
5. Halkali alkanlarni oksidlanishi
6. Zeleniskiy reaksiyasi kanday boradi
7. Halkali alkanlarni katalizatoр yoрdamida ( ishtirokida ) boradigan рeakyiyalari