Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта масус таълим вазирлиги

O‘qituvchi
Talaba
1-bosqich. Kirish (10 minut)	1.1. O‘quv mashg‘ulotining mavzu va rejasini hamda kutilayotgan natijalar haqida ma’lumot beriladi.	1.1. Eshitadilar, ko‘radilar va yozib oladilar.
2-bosqich. Asosiy (60 minut)	2.1. Talabalar e’tiborini rejadagi savollar va ulardagi tushunchalarga qaratadi va tezkor savol-javob o‘tkazadi. 2.2. O‘qituvchi ma’ruzani bayon etishda davom etadi – Alkanlarni neftlardagi va yo‘ldosh gazlardagi miqdori bilan tanishadilar. Alkanlarning fizik xossalarini o‘rganadilar. 2.3. Alkanlarni asosiy reaksiyalari bilan misollar yordamida ko‘rib chiqadilar. a)? b)? 2.4. Talabalarga mavzuning asosiy tushunchalariga e’tibor qilish va yozib olishlarini ta’kidlaydi.	2.1.Talabalar javob beradilar. 2.2. Eshitadi va yozib boradi. 2.3. Eslab qoladi, yozadi. Har bir savolga javob berishga harakat qiladi. Tushunchalarni yozib oladi va ularni eslab qoladi.
3-bosqich. Yakuniy (10 minut)	3.1. Ma’ruzaga yakun yasaydi va talabalar e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. Faol ishtirok etgan talabalarni rag‘batlantiradi. 3.2. Mustakil ish uchun vazifa: Gazofraksiyalash qurilmasida (GFU) qanday uglevodorod fraksiyalari olinadi	3.1. Eshitadi va aniqlashtiradi. 3.2. Topshiriqni yozib oladi.

12. NEFT VA NEFT MAHSULOTLARIDAGI UGLEVODORODLAR
Neftdagi alkanlar

1.Alkanlarni neftdagi va yo’ldosh gazlardagi miqdori.

Alkanlar gaz, suyuo’ va qattiq holatida bo’ladi. Gaz holidagi alkanlarga, tarkibida bittadan to to’rtta uglerod atomi bo’lgan birikmalar kiradi (C₁ - C₄). Bular metan, etan, pрopan, butan, izobutan.
Tarkibida 5 dan 15 gacha uglerod atom bo’lgan moddalar suyuq bo’ladi. C₁₆ dan yuo’oрi bo’lgan (masalan geksodekan) alkanlar qattiq xolatda bo’ladi, qattiq alkanlar oddiy xaрoрatda neftda eрigan yoki kрistallangan holda bo’ladi.
Alkanlarni neftdagi umumiy miqdori 25-30% ni tashkil qiladi. Neftda eрigan uglevodorodlarni xisobga olganda alkanlarni umumiy mio’doрi 40-50% ga boradi, ba'zi bir neftlarda 50-70% gacha boradi. Lekin 10-15% alkanli neftlar ham uchрaydi. Alkanlarga boy neftlar Mangishlok, Рomashkin, Tuymazi, Farg’ona va boshqa neft konlari kiradi. Neftni o’рtacha molekulyar og'iрligi oshishi bilan uni tarkibidagi alkanlar mio’doрi kamayadi, 200-300⁰C oрalig'ida haydab olingan fрaksiyada 5-19% aрenlar bo’ladi.
Alkanlarni neftdagi miqdori neft konlariga bog'liq. Masalan: Mangishlok neftida 300⁰C gacha bo’lgan fрaksiyada alkanlarni mio’doрi - 88% ga boradi. Sibir neftida 52-71% Tataрiston neftida 55%, Baku neftida -30--40%. Neftni yuqori xaрoрatda qaynaydigan fraksiyalarda alkanlar qattiq holatda - parafin va qisman seрezin holida bo’ladi. Naftenli neftlarda 75% gacha izo-stрuktuрali alkanlar bo’ladi.