Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта масус таълим вазирлиги

uchun? uchun?


Nima
uchun

Iste‘molchilar soni ortib boryapti

Ishlab chiqarish korxona va zavodlar qurilayapti
Nima Nima

Yoqilg’ilar ko’p ishlatilmoqda

uchun? uchun?

Nima uchun?

Mahsulot uchun xom ashyo kerak

Sanoat mahsulotlari yetishmaydi


Sanoatni rivojlantirish kerak

Nima Nima

uchun? uchun?





IV. O’Z-O’ZINI NAZORAT QILISH UCHUN MATYeRIALLAR:




KIRISH

Kimyo sanoatida-neft va neft mahsulotlarini qayta ishlashda hosil bo’lgan moddalar: to’g’ridan-to’g’ri haydash natijasida olingan past oktanli benzinlar, shuningdek benzol, toluol va shu kabilarni olishda chiqadigan qo’shimcha moddalar, aрomatik uglevodorodlar, shu jumladan benzol kabi moddalar asosiy xomashyo sifatida qo’llaniladi.

Neft xomashyosi, neft gazi yoki suyuq neft mahsulotlari holatida to’g’ridan-to’g’ri kimyo sanoatiga tegishli tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarib bo’lmaydi. Buning uchun avvalo kimyoviy faol moddalarni hosil qilish zarur bo’ladi. Bunday kimyoviy faol moddalarga birinchi navbatda to’yinmagan uglevodorodlar, olefinlar kiradi, ya'ni etilen (C₂H₄), propilen (C₃H₆) va butilen (C₄H₈).
Olefinlarni sanoat miqyosida olishning asosiy usullaridan biri gazsimon va suyuq neft xomashyosini piroliz qilishdan, ya'ni qizdirish yo’li bilan yangi moddalarga parchalashdan iborat. Ba'zi bir turdagi olefinlarni olish uchun juda qattiq sovitish (-100⁰C gacha) usuli ham ishlatiladi.
Kimyo sanoatida neft mahsulotlaridan xomashyo sifatida foydalanib, yangi moddalarni yaratishda polimerlash, katalitik polimerlash, degidrirlash, gidrirlash, oksidlash alkillash, sulfatlash
kabi kimyoviy jarayonlarni amalga oshirish bilan bajariladi.
Kimyo sanoatida neft va neft mahsulotlarini qayta ishlash natijasida quyidagi asosiy mahsulotlar olinadi:
- suniy kauchuk-rezina mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun asosiy xomashyo;
- plastmassalar-juda keng qamrovli xomashyo bo’lib, xalq xo’jaligining barcha sohalari uchun turli mahsulotlar ishlab chiqarish xomashyosi;
- sintetik tolalar-yengil sanoatda turli sintetik matolar ishlab chiqarish uchun xomashyo;
- yuvuchi moddalar–har turdagi sovunlar, yuvuvchi suyuqliklar, sirt aktiv moddalar, kukunlar ishlab chiqarish uchun xomashyo;
- kimyoviy mineral moddalar–qishloq xo’jaligi uchun turli mineral o’g’itlar ishlab chiqarish, ekinlar va daraxtlarni zararkunandalardan himoya qilishda ishlatiladigan moddalarni ishlab chiqarish uchun xomashyo;
- quрumlar–xalq xo’jaligining turli tarmoqlarida ishlatiladigan modda (qorakuya).
Bulardan tashqari neft mahsulotlaridan yana ko’plab boshqa moddalar ham ishlab chiqariladi.