Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги андижон машинасозлик институти

Фк = +/Ф 
бу ерда, + - маҳсулот ҳажми, сўм;
Ф -корхонанинг асосий ишлаб чиқариш фондининг ўрта йиллик қиймати. 
Мисол.Корхона 150 млн сўмлик асосий воситага эга, йил давомида 800 млн сўмлик 
маҳсулот ишлаб чиқарган бўлса. 
Фк=800/150=5,3 
Фонд қайтими (фондаотдача)ни ошириш муҳим халқ хўжалиги вазифаси, бу айниқса 
бозорга ўтиш даврида долзарб.
Фан-техника тараққиѐти шароитида фонд қайтими (фондаотдача)нинг ўсиши 
мураккаблашади, чунки меҳнат шароитини яхшилаш, табиатни асраш ва ҳоказоларга 

---

54 
йўналтирилган ҳаражатлар кўпайиши, жорий этишга эҳтиѐжман жиҳозларни алмаштириши 
бу кўрсаткични пасайтиради.
Маҳсулотнинг фонд сиғ ими – фонд қайтими (фондаотдача)нинг тескари қиймати 
бўлиб, ҳар бир сўм чиқарилган маҳсулотга асосий фондлар қийматининг улушини 
кўрсатади. Агар фонд қайтими (фондаотдача) ошишга майл этилиши лозим бўлса, 
маҳсулотнинг фондга талабчанлиги эса пасайишга майл бўлиши керак, яъни
Фс = Ф/+ 
Бу ерда; 
Фс –фонд сиғ ими 
+ -маҳсулот ҳажми, сўм;
Ф -корхонанинг асосий ишлаб чиқариш фондининг ўрта йиллик қиймати. 
Бизнинг мисол бўйича Фс=150+800=0,18 
Меҳнатнинг фонд билан таъминланганлиги ҳар бир ишловчи ҳисобига қанчадан 
асосий воситалар тўғри келишини билдиради ва у қуйидаги формула билан ифодаланади: 
Фбт ( Ф ( Хйм, 
Бу ерда, Хйм – ходимларнинг йиллик ўртача миқдори
Корхона ишининг самарадорлиги кўп миқдорда меҳнатни фонд билан 
қуролланганлиги даражаси билан боғлиқдир. Бу кўрсаткич корхона асосий ишлаб чиқариш 
фонди қийматининг ишчилар сонига нисбати сифатида аниқланади. Бу миқдор узлуксиз 
ўсмоғи керак, чунки техник-қуролланиш бунга боғлиқ, демак меҳнат унумдорлигига ҳам 
боғлиқ. 
Корхона асосий ишлаб чиқариш фондларидан фойдаланишни яхшилашнинг асосий 
йўналишлари сифатида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: 

смена давомида ускуналар бекор туриб қолишини қисқартириш ва унинг 
олдини олиш; 

ускуналарнинг сменалик коэффициентини ошириш; 

бекор турувчи ускуналарни қисқартириш ва тугатиш; 

таъмирлаш ва профилактика тадбирларини ўз вақтида ва сифатли равишда 
амалга ошириш; 

ускуналарни эксплуатация қилувчи ходимларнинг малакасини ошириш; 

ишлаб чиқаришни ташкил этишни ва ресурслар билан таъминлашни яхшилаш.