Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус

SHovul kislotasi. COOH – COOH (M = 90,04; T_zrish = 189,5^oS). Mog’or zamburug’lari shovul kislotasini hosil qilishida hal qiluvchi rolni sirka kislotasi opynaydi; ularning muhitdagi atsetatning 90-100 foizini shovul kislotasiga aylantirish qobiliyati ham bundan dalolat beradi. Taxminan, atsetat glioksil kislotasigacha, u esa shovul kislotasigacha oksidlanadi:
CH₃COOH CH₂OH-COOH CHOCOOH COOH-COOH

Sirka kislotasi

Glikol kislotasi

Glioksil kislotasi

SHovul kislotasi

Sirka kislotasining 2 molekulasi kondensatsiyasi natijasida qahrabo kislotasi paydo boplishi va u ketma-ket fumar, olma, shovulsirka kislotalariga aylanishi ehtimoldan xoli emas. SHovulsirka kislotasi gidrolizlangach, shovul va sirka kislotalari hosil bopladi. Mog’or zamburug’larini chumoli kislotali muhitda opstirganda shovul kislotasi sintezining uchinchi usuli kuzatiladi: bunda chumoli kislotasining 2 molekulasi kondensatsiya qilinadi va ayni paytda formiatdegidrogenaza fermenti vodorodni uzib oladi. Mog’or zamburug’larining shovul kislotasini hosil qilishidagi xarakterli xususiyati – sintez uchun ular xilma-xil boshlang’ich moddalarni, jumladan karbonsuvlar, aminokislotalar, glitserin va har xil organik kislotalarni opzlashtira olishidir. SHovul kislotasi topplanishi uchun asosiy shart – muhitda shu kislotani neytrallovchi asoslar mavjud boplishidir.

Alohida sanoat materiallari organik kislotalar tomonidan destruktsiya qilinishining aniq mexanizmlari kopp hollarda yetarli oprganilmagan. Ammo shubhasiz organik kislotalarning yemiruvchi tahsirining asosiy usuli ular har xil parchalanish reaktsiyalarini kataliz qilishidir. polimer materiallarning bahzi xillari organik kislotalarga chidamliligi bilan ajralib turadi. Eng chidamlilar qatoriga polietilen, polipropilen, poliizobutilen, polistirol, fenoplastlar va furan smolalari kiradi, polivinilxlorid, polimetilakrilat va poliamid smolalari kamroq darajada turg’un. 20-30^oS haroratda qahrabo, shovul, sut, adipin, limon va vino kislotalariga kopp termoplastlar (polietilen, polistirol, pVX, poltmetilakrilat, ftoroplastlar va poliamidlar), reaktoplastlar (fenoplastlar, epoksid smolalari, poliuretanlar va b.) hamda kauchukdan tayyorlangan rezina chidamli. Ammo istisnolar mavjud: poliuretanlar shovul kislotasiga chidamsiz, epoksid smolalari esa sut kislotasiga nisbatan chidamli. pS markali rezina (tiokol) limon va sut kislotalariga chidamsiz. 20%-li sirka kislotasiga barcha termoplastlar va reaktoplastlar (poliuretanlar mustasno) va SKEB, BK va XSpE markali rezinalar chidamli (SKF chidamsiz). Muz sirka kislotasiga kam sonli plastmassalar – polipropilen, ftoroplastlar, fenolformalgpdegid va furan smolalari, SKT va BK markali rezinalar chidamli. plastmassalarda yordamchi material sifatida organik moddalar mavjud boplsa, ular mog’or zamburug’lari uchun yaxshi ozuqa bopladi, zamburug’lar organik kislotalarni faol hosil qiladi va natijada plastmassalarni yemiradi.

Lak va bopyoqli qoplamalar parchalanishida organik kislotalar yetakchi rolgp opynaydi. Limon, vino va fumar kislotalarining shikastlovchi tahsiri ularning ancha past kontsentratsiyalarida (0,09-0,4%) yuzaga chiqadi. pirouzum, glyukon, sirka va shovul kislotalari lak-bopyoq qoplamalarini faol parchalaydi. Tarkibida tsellyuloza boplgan har xil materiallar, jumladan elektroizolyatsiya uchun ishlatiladigan bopyoq kompozitsiyalarini barcha organik kislotalar kuchli ravishda yemiradi.

Organik kislotalar tahsirida metallar korroziyasi alohida diqqatga sazovor. Bahzi hollarda ularning korroziya qopzg’atish qobiliyati anorganik kislotalarnikidan ham kuchliroq. Neftgp mahsulotlari saqlanadigan idishlar korroziyasi, neftgp mahsulotlari mikroorganizmlar tahsirida parchalanishi jarayonida hosil boplgan organik kislotalarning alyuminiy qotishmalarini yemirishi natijasi boplishi mumkin. Kislota va metall kontaktda boplgan vaqt koppayishi bilan korroziya ham kuchayishi aniqlangan