Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус

Askomitsetlar boplimi – Ascomycota. Bu boplimga 30 000 tacha tur kiradi (bu esa barcha zamburug’ turlarining 30 foizchasini tashkil qiladi). Askomitsetlar boplimiga mansub zamburug’lar jinsiy koppayishi jarayonida, ichida odatda 8 ta askosporali ask (xaltacha) hosil qiladi. Tuban askomitsetlarning xaltachalari mitseliyda, yuqori akomitsetlarniki esa meva tanachalarida (kleystotetsiy, peritetsiy, psevdotetsiy va apotetsiylarda) paydo bopladi. Biozararlanishni qopzg’atishda asosiy rolgp opynashi tufayli quyida keltiriladigan mahlumotlar yuqori askomitsetlarga tegishlidir.

Askomitsetlarning mitseliysi hujayralarga boplingan, ular asosan monokariotik. Ularning hayot tsiklida jinssiz koppayish katta rolgp opynaydi. Jinssiz koppayish konidioforalarda (mitseliyning maxsus opsimtalarida) rivojlanadigan konidiyalari orqali amalga oshadi. Konidioforalar fertil gifalar boplib, ular mitseliyda bittadan yoki ikkitadan, bahzan koremiya (zich dastalar), sporodoxiy (juda yassi yostiqcha) va yostiqchalar hosil qilishi yoki piknida (dumaloq meva tanasi) ichida joylashgan boplishi mumkin. Bahzi askomitsetlarda konidial bosqich topilmagan (yoki butunlay rivojlanmaydi), boshqalarida bu bosqich asosiy oprin egallashi, askomitset bosqichi kam hollarda rivojlanishi mumkin. Askomitset bosqichi topilmagan va faqat konidiyalari bilan koppayadigan zamburug’lar deyteromitsetlar guruhiga kiritiladi.

Askomitsetlarning jinsiy koppayish bosqichini teleomorfa va jinssiz koppayish bosqichini anamorfa deb ataladi. Zamburug’ning teleomorfa (askomitset bosqichi) va anamorfa (konidial bosqichi) lari uchun alohida nomlar beriladi, bahzan anamorfa nomi teleomorfaga kopra kengroq tarqalgan boplishi mumkin. Misol uchun, Amorphoteca resinae kopproq Cladosporium resinae deb, yoki Emericella nidulans odatda Aspergillus nidulans deb ataladi. Botanik Nomenklaturaning Xalqaro Kodeksi bu zamburug’larning jinsiy bosqichini askomitset (teleomorfa) nomi bilan, jinssiz bosqichini esa konidial (anamorfa) nomi bilan atashga ijozat beradi. Bahzi askomitset zamburug’larning 2 xil konidial bosqichi va ikkita konidial (anamorfa) nomi mavjud.

Askomitsetlar tabiatda juda keng tarqalgan. Bahzi turlar dengizdagi shopr suvga yoki chuchuk suv havzalarida suv ichiga oprnatilgan yog’och-taxta jihozlarni zararlaydi. Boshqalari har xil material va jihozlar hamda oziq-ovqat mollarida, ularni saqlash va ishlatish paytida, mog’or hosil qiladi. Zararlangan tsellyulozali jihozlar va qurilish mollari, neftgp mahsulotlari va boshqa kopp materiallardan koppincha Chaetomium (C. globosum, C. olivaceum), Amorphpteca (A. resinae), Eurotium (E. amstelodami, E. herbariorum) turkumlariga mansub askomitset zamburug’larlar ajratiladi.