Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таoлим вазирлиги Фарғона давлат университети Гуманитар факультети

Меҳнат интизоми ва уни рағбатлантириш

Меҳнатни ташкил этишнинг навбатдаги муҳим йўналиши интизомдир. Кишиларнинг қўйилган мақсадга эришиш йўлидаги меҳнат ҳаракатини ва хулқ-атворини бирлаштирмасдан туриб уларнинг ҳеч қандай биргаликдаги меҳнати бўлиши мумкин эмас. Меҳнат интизоми — бу фақат иш жойига ўз вақтида келиш ва бу ерда белгиланган вақт мобайнида бўлиш эмас, балки белгиланган технологияга риоя қилиш, маҳсулот сифатини, ишлаб чиқаришдаги меҳнат режимини таъминлаш, меҳнат унумдорлигини муайян даражада сақлашдир. Меҳнат интизоми юзлаб ва минглаб ходимларни умумий режа асосида ишлайдиган ва умумий мақсадга интиладиган ягона организм қилиб бирлаштиради, жипслаштиради. Меҳнат интизомисиз ҳар қандай корхонада меҳнатни бирон-бир мақбул тарзда ташкил этиш ҳақида гап ҳам бўлиши мумкин эмас.

Меҳнат интизоми сингари шу қадар муҳим ва кенг тушунчани уч қисмга: меҳнат фаолияти интизоми, технология интизоми ва ишлаб чиқариш интизомига бўлиш мумкин.
Меҳнат фаолияти интизоми. Корхона ёки ташкилотдаги барча ходимларнинг ички меҳнат тартиб-қоидаларига риоя қилиниши: ишга ўз вақтида келишни, иш куни давомида танаффусларга (дам олиш, жисмоний тарбия дақиқалари, тушлик овқат учун танаффус) риоя қилишни, ишни график асосида тамомлашни, сменали иш шароитида қайта смена режимига риоя қилиш ва шу кабиларни назарда тутади. Меҳнат қилиш интизоми кўрсаткичлари меҳнат унумдорлигига тўғридан-тўғри таoсир қилади: меҳнат қилиш интизоми бузилиши билан боғлиқ ҳар қандай иш вақти исрофгарчилиги бу исрофгарчиликка тўғри мутаносиб равишда меҳнат самарадорлигини пасайтиради, исрофгарчилик қисқарганда эса тегишли равишда меҳнат самарадорлиги ортади. Лекин бу фақат маҳсулотни мустақил равишда чиқарувчи айрим ходимларга нисбатангина ҳақлидир. Йирик механизациялашган ишлаб чиқаришда мураккаб агрегатларга, аппаратлар ва конвейер линияларга хизмат кўрсатишда меҳнат қилиш интизомининг бузилишида аҳвол жиддийроқ бўлади. Бу ерда меҳнат қилиш интизомининг бузилиши (хатто битта етакчи ишчининг ишга кеч қолиши) кўпгина бошқа ишчилар, механизмларнинг бекор туриб қолишга сабаб бўлиши ва меҳнат самарадорлигини бирмунча пасайиши ва маҳсулот таннархининг ортишига олиб келиши мумкин.