Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълимвазирлиги мирзо улуғбек номидаги

 
OLIYGOH TALABALARINI MALAKALI O‟QITISHDA ZAMONAVIY
AXBOROT TEXNOLOGIYALARINING O‟RNI VA AHAMIYARI 
Bustanov Xudaykul Abriyevich, Samdu
Tabiiy ilm-fanlarning oxirgi paytda erishilgan zamonoviy ilmiy-
texnik(texnologik) yutuqlarining natijalaridan, dunyoni haqiqiy ilmiy ko‘rinishini 
yaratilishidan va jamiyatdagi zamonaviy elektron kommunikasiya uskunalaridan 
kelib chiqqan holda, ta‘lim sohalariga ko‘plab yangi talablar qo‘yilayapti. Bu 
talablar o‘qitishga yondashish falsafasiga tegishli bo‘lib, yana bilim olish usullari 
va o‘quv-metodik mantiqlarda o‘quv fanlarini tuzilishini xususiyatlariga ham 
tegishlidir. Shu bilan birgalikda, zamonaviy elektron uskunalardan o‘quv 
jarayonlarida foydalanishlarga ham tegishlidir. Har bir o‘qitish texnologiyasi o‘z 
navbatida maqsadlari va o‘qitish paradigmasi(prinsiplari) bilan aniqlanadi[1].
Taklif etilayotgan o‘qitish texnologiyasining maqsadi - o‘quv jarayonlarini 
sifatini 
va 
unumdorligini 
oshirishdir, 
informatika 
fanining 
asoslarini 
oliygohlarning barcha sohalarida Internet axborot resurslaridan foydalangan 
hollarda amalga oshirishdir. Ushbu yondashuvni talabalarning tafakkurlarini 
ya‘ni dunyo qarashlarini axborotlashgan tizimlarga nisbatan juda yoqori 
darajadaligidadir, shu bilan birgalikda dunyoni yangicha tafakkur qilishda ushbu 
paradigma orqali amalga oshiriladi:
 ---->  ----> 
 ---->  ----> 
Ushbu holda subyekt bo‘lib asosan gumanitar oliygohlar va oilygohlarning 
gumanitar sohalarining talabalari hisoblanishadi. Gumanitar soha talabalari uchun 
ko‘plab adabiyotlar informatika bo‘yicha mavjuddir, ular ananaviy informasion 
texnologiyalar uchun mo‘ljallangan va texnik oliygohlarning informatika 

---

234 
adabiyotlaridan farq qilishadi. Buguni kunda gumanitar sohalarning eng asosiy 
masalalari 
bo‘lib, zamonaviy ilmiy-texnik va madaniyatlar orasidagi 
bog‘lanishlarini ta‘minlashdir. Bu masalani taqbiq etishda gumanitarchilar tabiiy 
tillardan foydalanishdilar, tbiiy fanladan shunisi bilan farq qilinadi, ular 
o‘zlarining masalalarini yechishda suniy tillardan foydalanishadilar: matematika 
tili, dasturlahs tillari, informatsion tillar. Lekin ushbu barcha tillar, tabiiy tilni 
ham qo‘shganda, - umuman olganda ular belgilar tizimidan iboratdir, umumiy 
qonuniyatlari bo‘lib semiotika hisoblanadi. Belgilar tizimining umumiy 
qoidalarini o‘rganish orqali va umumiy jarayonlar bo‘yicha olganda, gumanitar 
soha talabalari informatika va matematika donyosiga osongina kirishdilar. 
Tajribalar shuni ko‘rsatadilarki, gumanitar soha talabalari dunyoni tabiiy ilmiy 
kartinkasi juda tushunarli bo‘ladi, agar ular belgilar tizimidagi qonuniyatlarni 
a‘loqalarini tushuna olsalar: «tabiiy til»- «informatsion til» -«matematika tili» - 
«kompyuter tili».
Hozirgi paytda informatika xuddi kompleks fan kabi qaralib, fanlar aro ilm 
hisoblanadilar. 
Uning 
kompleksliligi 
o‘yektlarni 
o‘rganishlardagi 
informasiyalarga qarab aniqlanadilar, ular o‘z navbatida «hamma harsa mavjud, 
materiya va energiya esa bu yerda yo‘q», va «suniy, biologik, texnikaviy, 
ijtimoiy va iqtisodiyotlardagi barcha ma‘lumotlarni yagona qonunlar bilan qayta 
ishlashdir» (akademik A.P. Yershob). Bugun informatika so‘zsiz shunday faktku, 
ya‘ni informatika ham tabiiy ham ijtimoiy aspektlarni o‘zida mujassamlashtirgan 
bo‘lib, xuddi fundamental va prikladnoy xususiyatlarga egadir. Bulardan kelib 
chiqqan holda o‘qitish texnologiyalari fanlararo bog‘lanishlarni inobatga olishi 
kerakdir.
Davlat ta‘lim standartlariga asosan informatika va matematika kurslari tabiiy 
fanlar barcha bloklari uchun mo‘ljallangan, lekin har xil nomlangan bo‘lib 
hajmlari va tuzilishlari bo‘yicha farq qiladi: « Informatika », « Informatika va 
matematika», «Informatika va dasturlash», «Informatika va informasion tizimlar» 
va boshqalar. Bu tuzilishlar to‘plami har xil talablarni talab qiladilar fanning 
bilimini tuzilishi va grafikli o‘qitishlari bo‘yicha. Lekin analizlar shuni 
ko‘rsatadiki Standartlarda ko‘rsatilgan kurslar barcha mutaxassisliklar uchun bir 
xil umumiylikni ko‘rsatadi, bu esa invariant qism hisoblanadi, va u o‘z navbatida 
universitetlarda yagona iyerarxik tizimni tashkil etib o‘zaro bog‘langan 
modullarni to‘plamini tashkil etadi:

Modullar bazasi – informatikaning invariant qismi; 

Aloqalar moduli – semiotika asosi; 

Maxsus modullar:
o
Dasturlash asoslari, 
o
Matematika asoslari, 
o
Informatsion tizimlar asosi, 
o
Informatsion texnologiyalar asosi, 
o
Informatika tarixi 

Kuzatilayotgan modullar (maxsus kurslar tanlangan mutaxasisliklar 
yo‘nalishlari bo‘yicha, o‘qilayotgan kurslarda: kompyuter grafikasi, informasion 
menejment, 
psixologiyada 
informasion 
texnologiyalar, 
sosiologiyadagi 
informatsion texnologiyalar va boshqalar).

---

235 
Tizimning har bir moduli o‘quvchilarning ongida o‘quv faninng tuzilishi 
bo‘yicha tushunchalarni shakllantirishi lozim, uning tushunarliligi va 
mohiyatliligi moduli bo‘yicha, ushbu modul bo‘yicha bilimlar va amaliy 
mashg‘ulotlatni bilish, hamda fanlararo bog‘lovchi modullarni. Hat bir modulni 
turlarini amalga oshirish uchun, jumladan: ma‘ruza kursi, lug‘atlar, 
ma‘limotnomalar (kurs dasturi, amaliyot, talaba daftari, Internet saytlari 
manzillari) [2].
Taklif etilayotgan bilim olishni tasavvur qilish tizimi, zamonaviy informatsion 
tizimlar 
orqali 
muvoffoqiyatli 
amalga 
oshirilishi 
mumkin, 
Internet 
texnologiyasini inobatga olgan holda, masofaviy o‘qitish jarayonini ta‘minlagan 
hollarda. Bunda interaktiv o‘qitish quyidagi tizimlar yordamida ta‘minlanishi 
mumkin: bilimni nazorat qilish tizimi va kompyuter videokoferensiya a‘loqasi 
orqali.
Bilimni nazorat qilish ichki tizimi asosiy vazifalardan birini bajaradi – 
quyidagi masalalarni o‘qitish jarayoni orqali yechish yo‘li bilan: individual 
o‘qitish grafigini yaratish, uchbu grafikni talabalar tomonidan bajarilishini 
monitoringi, o‘qituvchi tomonidan individual topshiriqlarni berishi, talabalarni 
avtomatlashtirilgan testlash, test natijalari bo‘yicha teskari a‘loqani ta‘minlash, 
yakuniy baholashni hisoblash, reytinglarni tuzish, o‘qituvchiga sifatli test 
natijalarini statistik ma‘lumotlarini chiqarib berishlar. Sanab o‘tilgan masalalarni 
yechish uchun ichki nazorat tizimi quyidagilarga ega bo‘lishi lozim: har bir 
o‘quv-metodik modul bo‘yicha ishchi rejalar; har bir fan moduli bo‘yicha test 
tizimi; o‘quv jarayoni bo‘yicha joriy va yakuniy nazoratlarning yagona tizimi.
Kompyuterli «video - koferens- a‘loqasi» tizimi audio va video ma‘lumotlarni 
almashinuvini ta‘minlashni amalga oshiradi, klaviaturadan ma‘lumotlarni kiritish 
orqali muloqotni amalga oshirish, birgalikda foydalanadigan amaliy dasturlardan 
foydalanishni amalga oshirish, ko‘p tomnli konferensiyalarni o‘tkazsih, 
auditoriyaning virtual doskasidan foydalanish.
Masofaviy o‘qitish shroitidagi ta‘lim jarayonini asosini talabalarni maqsadli 
va nazorat qilinuvchi intensiv mustaqil ishlari tashkil etadi, o‘zlariga qulay 
joylarda o‘qishlari mumkin, individual jadval bo‘yicha, o‘quv – metodik 
materiallaga ega bolgan holda va o‘qituvchi bilan interaktiv muloqatga ega 
bo‘lishi imkoniyatlaridir.