Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

Harakatlanayotgan elektron yoki kovakka ta`sir qiluvchi Lorentc kuchi elektron yoki kovak harakat tezligi V d va magnit maydon induktciyasi B ga perpendikulyar:

(2.1)

biroq

(2.2)

shu sababli

(2.3)

ya’ni Lorentc kuchi zaryad tashuvchini belgisiga bog’lik bo’lmay, u faqat maydonlar Ȇ va B yoki tok zichligi J bilan aniqlanadi. 3- rasm a va b larda tasvirlangan holatlar uchun F X O’qi bo’ylab yO’nalgan. Zaryad tashuvchilar – elektronlar va kovaclarni, agarda ularni tezligi elektr maydon E bilan aniqlansa ikkala zaryad bir tomonga og’adi.

Agarda elektr tokini oqishida kovaclar ham, elektronlar ham qatnashsa( aralash O’tkazuvchanlik, 3-rasm,) unda kO’rinish murakkablashadi. Agarda elektronlar va kovaclar harakatchanligi bir hil bo’lsa, unda plastinka yon chekkalaridagi elektronlar va kovaclar O’zaro kompensatciyalanishi hisobiga zaryad yig’indisi 0 bo’ladi. Agarda bu tenglik bajarilmasa, ya’ni kontcentratciya yoki bir zaryad tashuvchilar belgilari boshqasidan katta bo’lsa, unda namuna chekkalarida elektronlar va kovaclarni qisman O’zaro kompensatciyalashadi va chekkalarda qarama-qarshi zaryadlar to’planadi, hamda 0 ga teng bo’lmaydi.

(2.4)

Bu erda Vd = pEy , = Xb _bo’lib, bir jinsli magnit maydonda Holl e. iu .k. uchun

(2.5)

ifodani olamiz.

Zaryad tashuvchilar (elektron va kovaclar) harakatchanligi ifodasini tok zichligi orqali ifodalab

olamiz va

(2.6)

hisobga olib, Holl e.iu.k. uchun quyidagi ifodaga ega bo’lamiz.

(2.7)

bu erda d magnit maydon yo’nalishidan namuna qalinligi , r - zaryad tashuvchilar kontcentratciyasi ( kovaclar). Quyidagini

(2.8)

belgilab, Holl e. iu. k. uchun

(2.9)

ifodani olamiz. Proportcionallik koeffitcienti R Holl doimiysi yoki Holl koeffitcienti deyiladi.

Yarim O’tkazgichda haqiqatda

esa, zaryad tashuvchilar tezliclar bo’yicha taqsimlangan. Bu taqsimot ma``lum konkret yarimo’tkazgichda tashuvchilarni sochilish mehanizmlarga bog’lik bo’ladi, shu sababli Holl koeffitcientining anik qiymati (1.9) ifodada farq qiladi. Bu farq A kO’paytma bilan ifodalanadi.

(2.10)

KO’paytma A ning qiymati 1dan to 2 gacha oraliqda bo’lib, zaryad tashuvchilarni sochilish mehanizmiga bog’liq. masalan, tO’yingan yarimo’tkazgich uchun A=1, kristall panjaradan issiqlik tebranishlardan tashuvchilar sochilishchi egallagan yarimo’tkazgichlarda A= 1,18, ion kirishmali yarimo’tkazgichlar uchun A = 1, 93.

Elektr O’tkazuvchanligi n-turdagi yarimo’tkazgichlar uchun Holl elektr e. iu. k. qarama-qarshi qutbli. Shu sababli bunday yarimo’tkazgich uchun Holl koeffitcienti boshqa ishorali

(2.11)

bo’ladi.

Elektronlari va kovaclari deyarli bir- biriga teng bo’lgan yarimo’tkazgichlarda (masalan, hususiy yarimo’tkazgichlarda)Holl koeffitcientining kO’rinishi ancha murrakab:

(2.12)

Iuqoridagilardan kO’rinib turibdiki, Holl koeffitcienti ishorasidan yarimo’tkazgichni O’tkazuvchanligini turini va zaryad tashuvchilar kontcentratciyasini hisoblash mumkin.

Undan tashqari, Holl koeffitcientini va solishtirma elektr O’tkazuvchanligini bilib, zaryad tashuvchilarni harakatchanligini topish mumkin. Holl effektidan magnit maydon O’lchagichlari yaratish uchun foydalanish mumkin. Buni keyingi paragraflarda kO’ramiz