Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

2-rasm Yarimo’tkazgichda tashqi kuchlar ta`sirida zaryad tashuvchilarning ko’chishi
Sochilishni miqdoriy o’lchovi yoki erkin yugurish yo’li (ikkita to’qnashish orasida tashuvchini o’tishining o’rtacha masofasi), yoki to’qnashishlar orasidagi o’rtacha vaqt τ hizmat qiladi, yanni

(1.3)

Bu erda - elektron tezligi.

Vaqt τ relaksatciya vaqti deb ham atalib, u kristallga berilayotgan tashqi kuchlar uchirilganda tokni sO’nishini harakterlaydi.

Shunday qilib, tashuvchilarga bir tomondan, tartibli harakatlantiruvchi tashqi kuch ta`siri, boshqa tomondan – tashuvchilarni tartibsiz haotik harakatga keltiruvchi sochilish ta`sir qiladi.

Ikkita qarama-qarshi ta`sir qiluvchi kuchlar natijasida kristallda zaryad tashuvchilar harakati O’rtacha tezlik O’rnatiladi, u elektr maydoniga proportcional

(1.4)

Kattalik , kuchlanganlik maydonda tashuvchining O’rtacha tezligiga teng bo’lgan kattalik bo’lib, zaryad tashuvchilarning harakatchanligi deyiladi. Uning O’lchami . Shunday qilib, O’rtacha tezlik,

harakatchanlikni bilgan holda solishtirma elektrO’tkazuvchanli

(1.5)

ga teng. Demak, elektr O’tkazuvchanlik tO’qnashishlar soni va harakteriga, ya’ni sochilish aktlar soni va harateriga bog’liq. Shu sababli umumiy mulohazalardan barcha kinetik koeffitcientlar erkin zaryad tashuvchilarning relaksatciya vaqti bilan aniqlash mumkin ekan.

Zaryad tashuvchilarni ikki hil ekanligini etiborga olsak, unda

(1.6)

bo’ladi.

2. Holl effekti

Endi yarimo’tkazgichlarda oqayotgan tokka magnit maydonini ta`sirini kO’ramiz, qaysiki bunda magnit maydon V zaryadlar harakat yo’nalishiga perpendikulyar qilib O’rnatilgan. Deylik, kesim iuzasi db bo’lgan yarimo’tkazgich parallelepiped kO’rinishida bo’lsin. Elektr maydon u O’qi bo’ylab, magnit maydon z (Vz) O’ki bo’ylab yO’nalgan (3-rasm). Elektr maydon ta`sirida zaryad tashuvchilar Ʋ harakat yo’nalishli tezlik oladi. Bu dreyf tezlik yo’nalishi kovaclar uchun maydon bo’ylab, elektronlar uchun esa qarama-qarshi yo’nalishida bo’ladi.

(1.6)

bo’ladi.

2. Holl effekti

Endi yarimo’tkazgichlarda oqayotgan tokka magnit maydonini ta`sirini kO’ramiz, qaysiki bunda magnit maydon V zaryadlar harakat yo’nalishiga perpendikulyar qilib O’rnatilgan. Deylik, kesim iuzasi db bo’lgan yarimo’tkazgich parallelepiped kO’rinishida bo’lsin. Elektr maydon u O’qi bo’ylab, magnit maydon z (Vz) O’ki bo’ylab yO’nalgan (3-rasm). Elektr maydon ta`sirida zaryad tashuvchilar Ʋ harakat yo’nalishli tezlik oladi. Bu dreyf tezlik yo’nalishi kovaclar uchun maydon bo’ylab, elektronlar uchun esa qarama-qarshi yo’nalishida bo’ladi.

3-rasm. Yarimo’tkazgichlarda Holl e. iu. k. paydo bo’lish sXemasi O’tkazuvchanligi: a) kovacli; b) elektronli ; v) aralashmali. Agarda zaryad tashuvchilar kovaclar bo’lsa, unda magnit maydon (Lorentc kuchi) Bz ta`sirida ular namuna qirg’oqlarini chap tomoniga og’adi va bu qirralarida musbat zaryad to’planadi, qarama-qarshi qirrasi esa kompensatciyalanmagan manfiy zaryadlar qoladi (3-rasm).

Agarda zaryad tashuvchilar elektronlar bo’lsa, magnit maydon Bz ta`sirida ular qirg’oqlarni chap tomonida manfiy zaryadlar hosil bo’lgan holda to’planadi va qarama-qarshi qirg’oqda konpensatciyalanmagan musbat zaryadlar to’planadi.