Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигии Қарши давлат университети

1. 
Механик аралашма.
Механик аралашмада элементлар анча яхши
аралашган бўлади. Масалан, бўр кукуни билан олтингугурт кукуни яхши 
аралаштирилиб, аралашмага лупа орқали қаралса, унда бўр доналари билан 
олтингугурт доналари алоҳида-алоҳида эканлигини кўриш мумкин. Бундай 
аралашмага қўрғошин билан сурьма, альюминий билан кремний 
қотишмалари мисол бўла олади.Механик аралашмада таркиб топган 
қотишма эвтектив қотишма ёки тўғридан-тўғри 
эвтектика
деб аталади. 
Эвтектика сўзи грекча эвтектос сўзидан олинган бўлиб, унинг 
маъноси осон эрувчан демакдир. Қўрғошин билан сурьма қотишмасида 

---

эвтектика 87% Пб ва 13% Сб дан иборат. Бу қотишманинг эриш ҳарорати 
246
0
C 
га тенг,ҳолбуки,сурьманинг эриш ҳарорати 630
0
C 
га қўрғошинники 
эса 327
0
C 
га тенгдир . Демак, эвтектика муайян ҳароратга эрувчи,эриш 
ҳарорати эса қотишма таркибига кирувчи элементларнинг эриш ҳароратида 
паст механик аралашмадир.Эвтектика қотишмаларнинг тузилиши бир текис 
кристаллари майда бўлганлигидан улар яхши механик ва техналогик 
хоссаларга эга.
2. 
Кимёвий бирикма.
Кимёвий бирикмалар қотишма таркибига
кирувчи элементларнинг ўзаро кимёвий бирикиши натижасида ҳосил
бўлади. Бундай бирикмаларнинг таркибини кимёвий формула билан 
ифодалаш мумкин. Масалан, темирнинг маълум миқдордадги углерод
билан бирикиши натижасида ҳосил бўладиган темир карбиди (Фе
3
C)
кимёвий бирикмага мисол бўла олади.
3. 
Қаттиқ эритма
.
Маълумки, суюқ металлар бири иккинчисида эрий
олади. Эритувчи металлда эрувчи металл атомлари, худди қанднинг
сувда эриш жараёни сингари, бир текис тарқалади. Кўпгина металларда
қаттиқ эритмалар ҳосил қилиш хусусияти бор. Масалан, темер углерод,
никель, марганес, кремний ва бошқа элементлар билан, мис эса никель,
рух, алюминий, кремний ва бошқа элементлар билан қаттиқ эритма ҳосил 
қила олади.Агар қаттиқ эритма таркибига кирувчи элемент атомлари
диаметрларининг фарқи 15% дан ортиқ бўлмаса, эрувчи элемент
атомлари эритувчи элементнинг исталган жойидаги атоми билан ўрин 
алмаша олади. Бу тузилишидаги қаттиқ эритмалар кўпинча қотишмаларда
учрайди. Буларга темир билан хром, никель, марганес қотишмалари мисол
бўла олади. Қаттиқ эритмалар ҳосил бўлишининг яна бир тури шундан
иборатки, эрувчи элемент атомлари эритувчи элементнинг кристалл
панжарасидаги атомлар оралиғига кириб боради, яъни сингади.Бундай 
қаттиқ эритмаларга темир билан углерод, темир билан азот қотишмалари
мисол бўла олади.