Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

2. Озуқа ресурсларини кўпайтириш, унинг хозирги ахволи 
ва истиқболи 
 
Чорвачилик учун ўсимликчилик озуқа ресурслари миқдорини 
қўупайтириш, сифатини яхшилаш ва таркибини такомиллаштириш асосан 
махсус экинлар майдонини кенгайтириш ва уларнинг ҳосилдорлигини 
ошириш, табиий яйлов ва пичанзорлардан оқилона фойдаланиш ҳисобига 
амалга оширилади. 
Ўзбекистонда узоқ йиллар давомида ўсимликчилик озуқа ресурслари 
табиий яйлов ва пичанзорлардан, озиқ-овқатга мўлжалланган галла 
экинлари қўшимча маҳсулотларидан ташкил топган. Махсус озуқабоп 
экинлари жуда кам майдонларга экилган. Унинг ҳаммаси кўп йиллик 
бедалар бўлган. Бошқа махсус озуқа экинлари мутлақо экилмаган. Барча 
ғалла экинларининг, шу жумладан, озуқабоп арпа ҳамда макка дони ҳам 
асосан аҳоли томонидан озиқ-овқат сифатида фойдаланилган. 

---

317 
2000 йили 1990 йилга нисбатан жами озуқабоп экинлар 610,7 минг 
га ёки қарийб 58,7% га қисқартирилди. Бу каби камчиликлар 2004 йилга 
келиб нисбатан ижобий силжишга олиб келди. 2000 йилда 1990 йилга 
нисбатан пичан учун ўрилган кўп йиллик беданинг ҳосилдорлиги 18.7 
ц/га ёки 40.4% га, силос ва кўк озуқа учун экилган маккажўхори 
ҳосилдорлиги 61 ц/га ёки 32,3% га, илдизмева ва полиз экинлари 
ҳосилдорлиги эса 90 ц/га ёки 29% пасайган.
Демак, махсус озуқа экинлари майдони қисқартирилган ва 
уларнинг гектаридан олинадиган ҳосилдорликнинг пасайиши натижасида 
ўсимлик, чорва озуқалари ялпи ҳосили кескин камайган. Ўсимлик озуқа 
ресурслари қисман ғаллачиликдан олинган сомон, пахта чигитини қайта 
ишлашдан олинган кунжара, шелуха ва бошқа озуқалар билан 
тўлдирилган.
Аммо шартли мол бошига сараланган озуқа бирлиги 2000йилда 
1990йилга нисбатан 8,3 ц ёки 30% га камайган. Бу ўртача кўрсатгич 
меъёрга нисбатан икки марта камдир. Натижада кўпчилик турдаги 
ҳайвонларнинг махсулдорлиги ҳам пасайган. Бу ҳолат барча турдаги, 
айниқса, ширкат ва бошқа деҳқон хўжаликларига тааллуқлидир. 
Демак, ўсимликчилик озуқа ресурслари асосан яйлов ва 
пичанзорлар ҳамда ғаллачилик ва бошқа маданий экинларнинг қўшимча 
маҳсулотларидан ташкил топган. Натижада кўпчилик чорва ҳайвонлари 
ярим оч озиқлантирилган. Шартли мол бошига 13 ц озуқа бирлиги ёки 
унинг талабига нисбатан тахминан 50% озуқа ресурслари сарфланган, 
холос. Мустақиллик йилларида ўсимликчилик озуқаларининг маъданий 
экинларини экиш майдонларининг кенгайиши ҳисобига ташкил топиш 
ҳолати 1-жадвал маълумотлари асосида умумий шаклда аникланиши 
мумкин.