Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

Биринчидан,
қишлоқ 
меҳнаткашларининг 
ишлаб 
чиқариш 
воситаларидан ва ўз меҳнатларининг натижаларидан, уларни сотишдан 
келадиган фойдадан узоқлашуви. Бу эса иш кучининг ишлаб чиқариш 
воситалари билан қўшилиши муносабатини ходим билан давлат 
ўртасидаги товар алоқаси шаклида кўрсатади. 
Бозор муносабатларига ўтиш билан товар ишлаб чиқарувчиларнинг 
иқтисодий алоҳидалиги даражаси кескин ўсади; хўжалик фаолияти ва иш 
ўрнини танлашдаги муқобилликнинг кенгайиши, хўжалик юритиш 
шакллари ва меҳнат ҳақи, шунингдек регионлар ўртасидаги фарқ қилувчи 
қишлоқ хўжалиги корхоналари ўртасида иш кучи аралашиб кетишининг 
кучайишисиз содир бўлмайди. 
Иккинчидан
, иш кучини такрор ишлаб чиқаришда қиймат 
қонунининг тан олинмаслиги, ходимлар малакаси ва улар бажараётган 
ишнинг мураккаблигини ҳисобга олмаслик, иш ҳақи миқдори билан иш 
кучининг қийматини қоплаш учун талаб қилинган харажатлар ўртасидаги 
узилишга олиб келди. Бозор шароитида малакали иш кучини жалб қилиш 
учун рақобат ривожланиши билан қишлоқда меҳнат муносабатлари 

---

88 
соҳасида қиймат қонунининг, талаб ва таклиф қонунининг роли ошиб 
боради. 
Учинчидан,
меҳнатнинг бозор орқали жамият томонидан тан 
олиниш механизми ходимлар ўртасида яхши меҳнат шароити ва яхши ҳақ 
тўлайдиган жойга беллашувни амалга оширишга имконият беради. 
Иш кучи бозори - бу мазмунига кўра иш кучининг ҳаракат 
формасидир. Меҳнат бозорининг ривожланиши иш кучига тўлақонли ҳақ 
тўлашни таъминлайди; иш кучи сифатини оширишни, ташаббускорликни, 
тадбиркорликни рағбатлантиради; унинг юқори ҳаракатчанлигини 
таъминлайди. Булар ҳаммаси ўз ўзидан иқтисодиётни ва фан-техника 
тараққиётини тезлаштиришга хизмат қилади. Мулкнинг ва хўжалик 
юритишнинг турли туман шаклларига ўтиш шароитида, нафақат аниқ иш 
ўрнини танлаш эркинлигини кенгайтиради, балки ҳар бир кишига ўз иш 
кучини қўллашга: деҳқон хўжалигида ишлаш, ёлланма меҳнат, давлат ёки 
кооператив корхоналарда ишлашига эркинликни кенгайтиради. Яшаш 
жойини танлашдаги эркинлик ҳам кенгаяди. Шу билан бирга бозор 
муносабатлари шароитида аниқ иш жойи ҳеч кимга кафолат қилинмайди.
Иш кучи бозори кўп ҳолларда қишлоқ хўжалигининг давлат сектори 
бўлмаган бўғинларида - деҳқон хўжалигида, ширкат хўжаликларида 
акциядор корхона ва жамиятларда, аралаш корхоналарда намоён бўлади. 
Шу билан бирга иш кучи бозори давлатнинг фаол тартибга солишига 
таянади, яъни вақтинча банд бўлмаганларга моддий ёрдам, кадрларни 
қайта тайёрлаш тизимларини ташкил қилиш, аҳолини бир жойдан бошқа 
жойга кўчириш ва бошқалар орқали амалга оширилади.