Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

23-БОБ. ОЗУҚАБОП ЭКИНЛАР 
САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ИМКОНИЯТЛАРИ 
Молга берсанг соз емиш, 
боқар сени ёзу қиш 
Сигирнинг сути оғзида 
Халқ мақоллари 

---

315 
 
1.Чорвачилик озуқа ресурсларининг халқ хўжалигидаги 
аҳамияти 
 
Барча турдаги чорвачилик тармоқларини интенсив ва экстенсив 
йўллар билан ривожлантириш ҳамда самарадорлигини ошириш 
имкониятларидан оқилона фойдаланиш, даставвал озуқа ресурсларининг 
миқдори, сифати ва таркибига бевосита боғлиқ. 
Чорвадор ва бошқа биолог олимлар, мутахасислар турли хил 
хонакилаштирилган ҳайвонларнинг физиологик, генетик ва бошқа 
хусусиятларини ҳисобга олиб уларни озиқлантириш меъёрлари кунлик 
рационлари, озуқаларга бўлган талабларини ишлаб чиқишган. Улардан 
фойдаланиш ҳайвонларнинг маҳсулдорлик потенциалидан, уларга 
сарфланаётган капитал қўйилмалар ва жорий харажатларнинг 
самарадорлигини ошириш учун қулай шароит яратади. 
Чорва 
молларининг 
озуқа 
ресурсларига 
талаби 
уларнинг 
мавжудлигини 
ҳисобга 
олиб 
қуйидаги 
гуруҳларга 
бўлиб 
режалаштирилади:
1.Озуқабоп экинлар маҳсулотлари бўйича: улар ўз навбатида 
қуйидаги турларга бўлинади:
а).кўк ўтлар (яйлов, пичанзор, маъданий озуқабоп экинлар ва 
бошқалар); 
б).дағал озуқалар (пичан, сомон, похол, поя ва бошқалар); 
в).ширали озуқалар (силос, сенаж, лавлаги, қовоқ, ва бошқалар);
г).тўйимли озуқалар (дон, кепак, кунжара, ўт уни, омухта ем ва 
бошқалар); 
д).ўсимликларни қайта ишловчи саноат қолдиқлари (жом, барда ва 
бошқалар);
е).аҳоли истеъмол қиладиган маҳсулотлар чиқиндиси (сабзавот, 
полиз, картошка пўчоқлари ва бошқалар); 
2.Чорвачилик маҳсулотлари озуқалари: Улар ўз навбатида қуйидаги 
турларга бўлинади:
а).сут ва сутни қайта ишлаш қолдиқлари(обрат, пахта, сиворатка ва 
бошқалар); 
б).қон, гўшт ва суяк уни; 
в).балиқ уни, ёғи ва бошқалар; 
3.Саноат ишлаб чиқарадиган минерал озуқалар; Улар ўз навбатида 
қуйидаги турларга бўлинади:
а).Макроэлементлар (калий, фосфор, кальций, олтингугурт, хлор, ва 
бошқалар); 
б).Микроэлементлар (темир, мис, йод бром ва бошқалар). 
Ўзбекистон чорвачилигида фойдаланиладиган озуқа ресурсларининг 
тахминан 90 фоизи махсус экинлардан, яйлов ва пичанзорлардан, саноат 
тармоқларида қайта ишланган маҳсулотлар ва бошқаларидан олинади. 

---

316 
Масалан: ем ишлаб чиқариш учун арпа, маккажўхори, сули, соя, жавдар 
ва бошқалар экилади, ширали озуқалар учун-лавлаги, қовоқ, 
маккажўхори, ва бошқалар, кўк ва дағал озуқалар-учун бир йиллик, кўп 
йиллик, ўтлар ва бошқалар экилади. Улар озиқ-овқатга мўлжалланган 
донлардан, яйловлардан, пичанзорлардан олинади ва ҳ.к.
Барча турдаги озуқалардан белгиланган меъёрда фойда-ланиш 
уларнинг самарадорлигини оширади. Шу мақсадда омухта ем ишлаб 
чиқариш саноатини ривожлантириш алоҳида аҳамият касб этади. 
Шуни қайд этиш лозимки, озуқалар рационларидаги 15-20 ва ундан 
ортиқ органик ва минерал моддаларнинг 40-70 фоизи, масалан 
қорамоллар организмида ҳазм бўлмайди. Озуқаларнинг ўртача 5 фоизи 
молларни ўзларини сақлашга сарфланади ҳамда қолдиқлари (гўнг, 
сийдик) га айланади. 
Тажрибалар шуни кўрсатадики, озуқаларнинг ҳазм бўлиш, бинобарин 
маҳсулотга айланиш даражасини кўтариш учун ҳайвонларни илмий 
асосланган меъёрда мунтазам озиқлантиришни амалга ошириш зарур. 
Сарфланадиган озуқаларнинг таркибида хом протеин, лизин, шакар ва 
бошқа моддаларнинг белгиланган миқдорда бўлиши алоҳида аҳамиятга 
эга. Масалан, кўпчилик ҳайвонлар рационидаги озуқаларнинг таркибида 
105 грамм хазм бўлувчи протеин бўлиши тавсия этилади. Масалан, агар у 
90 грамм бўлса, маҳсулот бирлигига сарфланадиган озуқалар миқдори 25-
28 фоизга кўпаяди, натижада гўшт, сут, тухум ва бошқа маҳсулотлар 
таннархини кўтарилишига олиб келади. 
Озуқаларни меъёрдан кўп сарфлаш хам чорвачиликка салбий таъсир 
қилади. Улар организмнинг бўшашишига, қарилик белгиларини 
тезлаштиришга олиб келади. Демак, чорвачилик тармоқларида барча 
турдаги 
озуқа 
ресурсларидан 
самарали 
фойдаланиш 
долзарб 
муаммолардан биридир.