Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистон Республикаси транспорт вазирлиги Тошкент давлат транспорт университети

4-мавзу: Автомобил бензинли двигателларининг автомат бошқарув тизимлари.
Бензинли двигател таъминлаш тизимининг электрон бошқарув тизими (ЭБТ) вазифаси, турлари, инжекторли ЭБТ тузилиш схемаси, ишлаш принсипи.
Автомобилнинг турли механизмлари, тизимлари ва бошқарувларини автоматлаштириш ҳайдовчининг ишини енгиллаштиради ва уларнинг оптимал режимларда ишлашига асос солади.
Автоматик тизимларни жорий этиш автомобил пайдо бўлиши билан бошланди: 19-асрнинг охирида Бенс ва Даймлер автомобилларнинг карбюраторларида, кейин Бошнинг ўт олдириш тизимларида пайдо бўлди.
Ҳозирги даврда автомобилларда бензинли ва дизел ички ёнув двигателлари (ИЁД) кенг тарқалган. Бу ИЁДларида ёнилғининг ёнишидан ҳосил бўлган иссиқлик энергияси механик энергияга айлантирилади. Двигател валидаги механик энергия трансмиссия орқали автомобилнинг етакчи ғилдиракларига узатилади.
Ёнилғи таркибидаги асосий ёнувчи модда углероддир. У силиндрларга кирган ҳаводаги кислород билан оксидланади – ёнади. Ёниш жараёнида иссиқлик ажралади, силиндр ичида катта босим юзага келиб поршенни ҳаракатлантиради ва вални айлантиради.
Нефт махсулотларининг камайиб бориши 1960 йиллардан бошлаб ИЁДларининг ёнилғи тежамкорлигини оширишни талаб қилади. ИЁДи сифати тезлик характеристикаси билан баҳоланади. Двигателнинг тезлик характеристикаси (ДТХ) деб валидаги буровчи моментни, қувватни, қувват бирлигига тўғри келадиган солиштирма ёнилҳи сарфини двигател валининг бурчак тезлигига боғлиқ равишда ўзгаришига айтилади, яъни М_э,Н_э,г_э=ф(w_э).
Тезлик характеристикаси – М_э,Н_э,г_э=ф(w_э) газ педалининг тўлиқ босилган – дроссел заслокаси очилиш бурчаги φ_др тўлиқ 100% бўлганда аниқланган бўлса, ИЁДнинг ташқи тезлик характеристикаси (ТТХ) деб аталади. Агар φ_др қиймати 10% кичик даражада очилган ҳолати учун аниқланган характеристика – ички тезлик характеристикаси (ИТХ) деб аталади. Эксплуатасияда двигател газ педали тўлиқ босилган ҳолат режимида ишлатилмайди. Двигател валидаги момент, қувват, ёнилғи сарфи қийматлари газ педали қисман босилгандагидан фарқланади. Демак, тезлик характеристика двигател валининг айланиш частотасига ва дросселнинг очиқлик даражасига боғлиқ бўлади – М_э,Н_э,г_э=ф(w_э, φ_др), (расм 2.1.) .