Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети педагогика ва психология кафедраси

Муаллиф

Давлат	Йил
	Диаграмма Парето	Италия	1897	В.Парето
	Каталог	Олмония	1926	Ф.Кунце
	Морфологик таҳлил	АҚШ	1942	Ф.Цвикки
	Синектика	АҚШ	1944	В.Гордон
	Назорат саволлар	АҚШ	1945	Дж.Пойа
	Босқчма-босқич таҳлил қилиш	Россия	1950	Ю.Соболев
	Исикави услуби	Япония	1952	Каору Исикави
	Тушунчаларн ташкил этиш	ГДР	1953	Ф.Хазен
	Назорат саволлар	АҚШ	1954	Р.Кроуфорд
	Ихтиро матрицалар	АҚШ	1954	А.Моль
	Кашфиёт алгоритми	Россия	1956	Г.Альтшуллер
	Ақлий ҳужум	АҚШ	1957	А.Осборн
	Фокал объектлар	АҚШ	1958	Ч.Вайтинг
	Дельфи	АҚШ	1950-1960	Olaf Helmer, Norman Dalkey N.Rescher
	Ечимга йўналтирилган	Россия	1961	Н.Середа
	Муҳандислик-нархлик таҳлил	АҚШ	1961	Л.Майлз
	Назорат саволлар	АҚШ	1964	А.Осборн
	Етти карра излаш	АҚШ	1964	Г.Буш
	Рационал конструкция	АҚШ	1966	Р.Мак-Крори
	Функционал лойиҳалаш	Буюк Британия	1966	Е.Мэтчетт
	Дельфи	АҚШ	1966	О.Хелмер
	Муаммоларни мажмуавий ечиш	Чехисловакия	1967	С.Вит
	Психоэвристик дастурлаш	Россия	1968	В.Чавчанидзе
	Назорат саволлар	Буюк Британия	1969	Т.Эйлоарт
	Ечимга зинама-зина ёндашиш	АҚШ	1969	А.Фрейзер
	Эвристик усуллар кутубхонасидан фойдаланиш	Россия	1969	А.Половинкин
	Функционал ихтиро	Буюк Британия	1970	Муаллифлар жамоаси
	Ғоялар анжуманлари	ГДР	1970	В.Гильде, К.Штарке
	Тизимли эвристика	ГДР	1970	М.Мюллер
	Кано модели	Япония	1970	Нориаки Кано
	Креатикан	Франция	1970	М.Димор, Х.Эберт
	Истеъмол нарх асосдаги сарфни таҳлил қилиш	Олмония	1971	К.Томас
	Излашни ўнли матрицалари	Россия	1972	Р.Повилейко
	Ихтиро масалаларини ечишга тизимли-мантиқий ёндашув	Россия	1972	В.Шубин
	Тасодифлар ва ассоциациялар маржонлари услуби	Россия	1972	Г.Буш
	Интегрллашган “Метра”	Франция	1972	Н.Бувен
	Берк вазиятларни йўқ қилиш	Буюк Британия	1972	Дж.Джонс
	Тизимларни трансформация қилиш	Буюк Британия	1972	Дж.Джонс
	Бичмаркинг	АҚШ	1972
	Тузилишли таҳлил	Россия	1973	Г.Альтшуллер
	“Кичик одамчалар билан” моделлаштириш	Россия	1974	Г.Альтшуллер
	Фикрлшнинг олти шляпаси	АҚШ	1974	Т.Голлвей

Юқорида баён этилган янги ғояларни излашнинг услубларини уч гуруҳга ажратилади:

1. 
   Фикрлашни психологик фаоллаштириш услублари.
   
2. 
   Тизимлаштирилган излаш услублари.
   
3. 
   Йўналтирилган излаш услублари³¹.
   

Фикрлашни психологик фаоллаштириш услубларига ақлий ҳужум, тескари ақлий ҳужум, кўланкалик ақлий ҳужум, кемалик кенгаш, фокал объектлар услуби, синетика, аналогиялар усуллари, РВС операори, ғоялар анжумани, кичик одамчалар, ассоциациялар маржони ва метафоралр олтита шляпалар, коучинг вабошқа услубларни киритиш мумкин.
Тизимлаштирилган излаш услубларига назорат саволлар рўйхати, морфологик таҳлл, функционал таҳлил, Мэтчетт функционал лйиҳалаш, фокал объектлар, ассоциациялар маржони ва метафоралар, кўп қиррали кетма-кет синфлаштириш, оптимал шакллар синтези, тизимли иқтисодийтаҳлил ва элементли конструктив ечимларни илаш беш нима учун ва бошқа шу каби услубларни киритш мумкин.
Йўналтирилган излаш услубларига Р.Келлер изланишли конструкциялашнинг функционал-физик услуби, жодий масалаларни ечиш назарияси (ТРИЗ-ИМЕН) каби услубларни киритиш.
Ғояларни излаш услубларини ичидан алоҳида бошқаришга оид услубларига олтита сигма, сифатли бошқаришнинг еттита қуроллари, АВС таҳлил, тежамкорликдаги ишлаб чиқариш, назорат варақаси, Дельфи, сочилган диаграмма, қариндошлик диаграммаси, алоқалар диаграммаси, Парето диаграммаси, Гистограммалар, Исикави диаграммалари, назорат хариталари, устиворликлр матрицаси, Кано модели, аутсорсинг, параллел муҳандислик ишланма, сиёсатни ёйиш, хатоларни ҳимоялаш, кўринишлар ва рад этишлар оқибатининг таҳлили, АВС бенчмаркинг, Тагути, стрелкачилик диаграмма, стрелкачилик хариталар ва бошқа шу каби услубларни киритиш мумкин.

Блиц-сўров. Ушбу усул талаба (ўқувчи)ларни, ҳаракатлар кетма-кетлигини тўғри ташкил этишга, мантиқий фикрлашга ўрганалаётган предмет асосидан ҳилма-хил фикрлар маълумотлар ичидан кераклигини танлаб олишни, шу билан бир қаторда, ўзгалар фикрини ўтказа олиш ҳамда ўз фаолияти, кунини режалаштира олишни ўргатишга қаратилган.



Усулнинг мақсади: ушбу усул орқали талабаларга тарқатилган қоғозларда кўрсатилган ҳаракатлар кетма-кетлигини аввал якка тартибда мустаққил равишда белгилаш, кичик гуруҳларда ўз фикрини бошқаларга ўтказа олиш ёки фикридан қолиш, бошқалар билан ҳамфикр бўла олиш каби кўникмаларни шакллантириш.
Машғулотни ўтказиш тартиби. Ушбу усул бир неча босқичда ўтказилади:

• 
  ўқитувчи талабаларга ушбу машғулот бир неча босқичда ўтказилиши ҳақида тушунча беради. Ҳар бир босқичга мўлжалланган вазифаларни бажаришга аниқ вақт берилиши, талабалар эса шу вақтдан унумли фойдаланишлари кераклиги ҳақида уларни огоҳлантиради;
  
• 
  ўқитувчи ҳамма талабаларга алоҳида-алоҳида тарқатма материал беради ва улардан ушбу материални синчиклаб ўрганишларини сўрайди;
  
• 
  ўқитувчи тарқатма материал мазмуни ва бажариладиган вазифа(тарқатма материалда берилган ҳаракатлар кетма-кетлигини тўғри белгилаш, белгини қоғозда алоҳида ажратилган бўлимга рақамлар билан қўйиш кераклиги)ни тушунтиради;
  
• 
  тарқатма материалда берилган вазифа дастлаб якка тартибда бажарилишини таъкидлайди;
  
• 
  ҳар бир талаба ўзининг шахсий фикри асосидаги тарқатма материалдаги “якка баҳо” бўлимига берилган ҳаракатларнинг манттиқий кетма-кетлигини рақамлар билан белгилаб чиқади;
  
• 
  талабаларнинг якка тартибдаги ишлари тугагач, ўқитувчи улардан 3 кишидан иборат кичик гуруҳлар ташкил этишларини сўрайди. Кичик гуруҳлар талабаларнинг ҳоҳишларига қараб ёки рақамлар бўйича ташкил этиши мумкин;
  
• 
  кичик гуруҳлардаги талабаларнинг ҳар бири ўз қоғозидаги “якка баҳо” бўлимида белгиланган ҳаркатлар кетма-кетлиги билан бир-бирларини таништирадилар, кейин улар 3 кишида уч хил бўлган кетма-кетликни биргалашиб келишган ҳолда тарқатилган қоғоздаги “гуруҳ баҳоси” бўлимига муқобил рақамларни белгилаб чиқадилар;
  
• 
  бача кчик груҳлар ўз ишларни тугатгач, ўқитувчи ҳаракалар кетма-кетлиги бўйича тўғри жавобни беради яъни талабалардан уларга тарқатилган қоғозлардаги “тўғри жавоб” бўлимига у томонидан айтилгган ҳаракатлар кетма-кетлиги рақамларини ёзишни сўрайди;
  
• 
  ўқитувчи “тўғри жавоб” бўлимда берилган рақамлар билан “якка хато” ҳамда “гуруҳ баҳоси” бўлимидаги рақамларни солиштириш ва каттасидан-кичигини айириш, айирмаларни мос ҳолда “якка хато” ва “гуруҳ хатоси” бўлимларига ёзишларини сўрайди;
  
• 
  ўқитувчи якка ва гуруҳ хатолариниг умумий сони бўйича тушунчача беради ва уларнинг ҳар бирини алоҳида-алоҳида шарҳлаб беради;
  
• 
  ўқитувчи машғулотни якунлаб, баъзи гуруҳларнинг машғулот мобайнидаги иш фаолиятларига ўз фикрини билдиради ва талабаларнинг билимини иловадаги мезонлар асосида баҳолайди ёки мос келган тўғри жавоблар сонига қараб ҳар бир талаба ўз баҳосини иловада кўрсатилгандек аниқлайди³².
  

Блиц-сўров: Касбий таълим