Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон давлат жисмоний тарбия инстути “спорт менежменти ва иқтисодиёт”

Яратилган маҳсулотдан истеъмол қилинган ишлаб чиқариш воситалари киймати чегириб ташланса, қолган қисми соф мақсулот дейилади. Демак, соф махсулот бевосита ишлаб чиқаришда банд бўлган менежерлар, ишчилар, дехдонлар ва мухандислар, техник ходимлар ва бошқаларнинг янгидан сарф қилинган меқнати билан яратилган зарурий махсулотдан ва кўшимча маҳсулотдан иборатдар.
Зарурий махсулот деб ишчи ва хизматчилар иш вақтининг бир қисми бўлган зарурий иш вақтида зарурий меҳнат билан яратилган, ишчи кучини нормал ҳолатда сақлаш ва қайта тиклаш учун зарур бўлган махсулотга айтилади. Бунга келгуси авлод ишчиларини етиштириш, яъни ишчиларнинг оиласи ва болалари учун зарур бўлган маҳсулот ҳам киради.
Ҳар бир корхонада, тармоқца қўшимча маҳсулотни кўпайтариш асосан уч йўл билан - ишловчилар сонини кўпайтириш, иш кунини узайтириш ва иш куни егараси ўзгармаган холда зарурий иш вақтини камайтириш эвазига қўшимча иш ^аКтини кўпайтириш йўли билан амалга оширилади.
Иш кунини узайтириш йўли билан олинган қўшимча махсулот абсолют қўшимча маҳсулот деб, иш куни ўзгармаганда зарурий иш вақтини камайтириб, қўшимча иш вақтини кўпайтириш эвазига олинган кўшимча махсулот эса нисбий қўшимча маҳсулот деб аталади.
Юқорида айтганимиздек, алоҳида олинган омил эвазига қўшилган маҳсулот маълум даражага боргандан кейин камая бошлайди. Бу камайиш айниқса унинг ҳар бир бирлиги эвазига қўшилган маҳсулотда аниқ сезилади. Мана шу қўшилган омил унумдорлигининг пасайишига қараб, маржиналистларнинг вакиллари унумдорликнинг камайиб бориш қонуни деган қонунни кашф қилишган. Уларнинг ғояси бўйича ҳар бир кейинги қилинган харажат ёки омил олдингисига қараганда кам самара беради ва оқибатда умумий ўртача махсулот ҳам пасайиб кетади.

3 - МАВЗУ: ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ ТИЗИМЛАР ВА МУЛКЧИЛИК МУНОСАБАТЛАРИ
Режа:
1. Ижтимоий-иқтисодий таракқиёт босқичлари ва уларни билишга бўлган турлича ёндашувлар
2. Иқтисодий тизимлар ва уларнинг турли моделлари.
3. Мулкчилик муносабатларининг моҳияти ва иқтисодий мазмуни. Мулк объектлари ва субъектлари.
4. Мулкчиликнинг турли шакллари ва уларнинг иқтисодий мазмуни.