Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги

Matritsa ustida amallar bajarishda dasturlash texnologiyasining o’rni 
Raximov Nodir Ergashevich, Toshkent arxitektura qurilish instituti Informatika va 
informatsion texnologiyalar kafedrasi assistenti 
Hozirgi vaqtga kelib hayotimizni kompyutersiz tasavvur qilib bo’lmaydi. 
Kunlik yumushlarimizni har xil roboto texnikalar bajarmoqda. Shu sababli hozirgi 
vaqtda axborot texnologiyalari va turli xil dasturlash tillari kunlik yumushlarimizni 
yengillashtirishga xizmat qilmoqda.Yurtimizda ham Axborot texnologiyalariga 
alohida e’tibor berilmoqda. Axborot texnologiyalari hayotimizning har bir sohasiga 
kirib kelmoqda. Bu soha qurilish sohasi bo’ladimi yoki fan sohasi bo’ladimi qat’iy 
nazar har qanday sohani axborot texnologiyalarisiz tasavvur qilib bo’lmay qoldi. 
Bunga misol qilib matematika fanini olsak ham bo’ladi. Bu fandagi ko’pgina 
misollar yechish uchun ko’plab dasturlar tuzilgan. Ko’plab o’quvchilar oliy 
matematika kursida matritsani o’rganishga anchagina qiyinchilikga uchrashadilar. 
Chunki bu mavzu ko’pchilik uchun anchagina notanish mavzudir. Shu sababli 
matritsaga oid dastur tuzamiz. Avvalo matritsaning dasturini tuzishdan avval 
matritsa o’zi nimaligi haqida qisqacha nazariy ma’lumot berib o’tamiz. Matritsa 
deb m ta satr va n ta ustundan tashkil topgan to’g’ri to’rtburchak shaklidagi 
jadvalga aytiladi. 















mn
m
m
n
n
mxn
a
a
a
a
a
a
a
a
a
A
...
.......
...
...
......
...
...
2
1
2
22
21
1
12
11
Matritsani tashkil qilgan sonlar ularning elementlari va elementlar soni m*n 
ta bo’ladi. m=n≠1 bo’lsa kvadrat matritsa m≠n (m≠1 va n≠1) esa to’rtburchak 
matritsa deyiladi. Masalan: 

---

273 









1
7
0
12
3
1
A












3
0
0
0
0
0
0
0
15
3
3
x
B
Ikkita m x n tartibli. 















mn
m
m
n
n
mxn
a
a
a
a
a
a
a
a
a
A
...
.......
...
...
......
...
...
2
1
2
22
21
1
12
11
, va















mn
m
m
n
n
mxn
b
b
b
b
b
b
b
b
b
B
...
.......
...
...
......
...
...
2
1
2
22
21
1
12
11
matritsalar mos elementlari yig’indilaridan (ayirmalaridan) tashkil topgan m 
x n tartibli matritsa A va B matritsalar yig’indisi (ayirmasi) deb ataladi va A+B (A-
B) kabi belgilanadi. 
Ko’paytma matritsa mavjud bo’lishi uchun A matritsaning ustunlari soni B 
matritsaning satrlari soniga teng bo’lishi kerak. Aytaylik, 











32
31
22
21
12
11
.