Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги

Zamonaviy ta’limda masofaviy o‘qitish usulining qulayliklari 
SamDAQI katta o’qituvchisi Shaimov K.M. 
Samarqand temir yo’l transporti KHK o’qituvchisi Temirov E.I. 
 
Masofaviy o‘qitish usuli an’anaviy ta’lim shakllaridan farq qilib, u 
o‘quvchi-talabalarni o‘ziga qulay vaqtda, joyda va sharoitda o‘qitish imkonini 
beradi. Masofaviy ta’lim yangi pedagogik axborot va telekommunikatsiya 
texnologiyalardan foydalanishga asoslangan ta’lim olish usuli hisoblanadi. O‘quv 
maydonlari, texnik va transport vositalaridan samarali foydalanish, ma’lumotlarni 
yig‘ib bir tizimga solingan holda ifodalab berilishi va mutaxassislarni qayta 
tayyorlashda ham xarajatlarni kamaytirishga erishishi kutilmoqda. Xususan, 
bugungi kunda Oliy va o’rta maxsus ta’lim muassasalari pedagok xodimlarini 
malakasini oshirish va qayta tayyorlash tizimida ushbu usuldan keng 
foydalanilmoqda. Masofaviy ta’lim usulidan foydalanish faqatgina moddiy 
xarajatlarni 
kamaytirish 
bilan 
birga 
pedagok-xodimlarning 
axborot-
kommunikatsiya vositalari bilan ishlash ko’nikmasini oshirishga ham yordam 
bermoqda. Chunki ushbu ta’lim ta’lim berish usulida albatta eng zamonaviy 
axborot, telekommunikatsiya va texnologiyalardan foydalaniladi. 
Masofaviy ta’lim o‘qituvchi (pedagog) mutaxassislarning ham vaqtini 
tejab, imkoniyati darajasidan kelib chiqqan holda moddiy manfaatdorligini 
oshirish bilan mustaqil ta’lim olish uchun keng sharoit yaratib beradi. Ta’lim 
sohasida erishilayotgan yutuqlarning jahon ta’lim tizimi doirasida almashinuvini 
tashkil etish, bu sohadagi yutuqlarni qo‘lga kiritishni ta’minlashi shubhasizdir. 
Masofaviy o‘qitish usuli mutaxassis o‘qituvchi (pedagog)larning oldiga 
yangidan-yangi dolzarb vazifalarni qo‘ymoqda. Chunki, o‘quv materiallarini 
to‘ldirib borish, ijodiy yondashuv hamda yangiliklar bilan malakasini oshirishlari 
va bu ko‘rsatkichlarni jahon ilmi yutuqlari bilan muvofiqlashtirib borishlari talab 
etilmoqda. Bu o‘qitish usuli ta’lim talabiga asosan o‘quvchi- talabaning o‘z ustida 
ishlashini tashkil etish, ko‘proq bilim olishga intilishi, kompyuter bilan mustaqil 
ishlash va olgan bilimlaridan ijodiy foydalanishini ta’minlaydi hamda olingan 

---

222 
bilimlar maxsus o‘quv-uslubiy nashrlar, testlar bilan tekshirilib, to‘ldirilishi 
mumkin. 
Axborot texnologiyalarning keng miqyosda joriy etilishi bilan masofaviy 
o‘qitishni bir qator ijtimoiy ahamiyatga molik masalalarni yechishda ham joriy 
etish mumkin. Ta’lim sohasiga bo‘lgan fuqarolarning ehtiyojlarini qondirishda 
qulayliklar yaratish bilan respublikamizning malakali mutaxassislarga bo‘lgan 
talabi ham qondiriladi. Shuningdek, fuqarolarning ijtimoiy va kasbiy faolliklarini 
oshirishga erishish mumkin. Xususiy tadbirkorlik bilan mashg‘ul shaxslarning 
jamiyat hayotidagi faolligini mustahkamlab, ularning dunyoqarashini boyitishga 
xizmat qiladi. Bu esa, oliy ta’lim tizimida yig‘ilgan ilmiy yutuqlar, mutaxassis 
xodimlar 
va 
ularning 
ishtirokida 
yurtimizning 
iqtisodiy 
salohiyatini 
mustahkamlashdek ustuvor rejalarni amalga oshirish vazifasini qo‘ymoqda. 
Masofaviy o‘qitish geografik jihatdan uzoqda joylashgan maktablar va 
akademik ta’lim uchun mo‘ljallangan edi. Lekin, zamonaviy axborotlar va 
telekommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi ta’lim-tarbiya jarayonini 
uzoq masofadan turib amalga oshirishga yo‘l ochib berdi. Natijada masofaviy 
o‘qitish uslubi asosida o‘qitish tez vaqt ichida Oliy va o‘rta maxsus o‘quv 
yurtlarida o‘qitishda yangi uslublarni qo‘llashga yana bir turtki bo‘ldi.
Masofaviy o‘qitish uslubini sifatli qo‘llanishiga quyidagi yo‘llanmalar 
kiradi: 
O‘qitilayotgan borliqni markazlashtirish. 
Respublikamiz va xorij olimlari 
hamda mutaxassislarining bilim va tajribalarini qo‘llash, zamonaviy o‘quv 
qurollaridan foydalanish e’tiborda tutiladi. Bunda turli o‘quv manbalaridan 
foydalanish, talabalarni axborot bilan ta’minlash, bu axborot esa o‘z navbatida, 
butun dunyo mutaxassislari bilimlaridan, elektron kutubxonalardan olingan 
axborotlarni ishlatish talaba va o‘qituvchilar uchun katta imkoniyatlar yaratadi. 
O‘qituvchiga talabni kuchaytirish. 
Ta’lim jarayonining standart holda 
jamlanishi, tushunarli holda o‘qituvchi (pedagog)larning bilim darajasini 
oshirish majburiyatini yuklaydi. Bu uslublar ularning ish natijasi va bilim 
darajasini ko‘tarilishiga yordam beradi. Oydinlashtirilgan ta’lim berish 
jarayonining ta’minlanishi, uzluksiz monitoring imkoniyati, o‘quv jarayonlarining 
to‘g‘ri nazorat qilinishi va boshqarilishini, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi va 
o‘quv yurtlari tomonidan o‘qituvchi va talabalarning bilim saviyasini 
tekshirilishini (ta’lim jarayonida talaba va o‘qituvchilarning harakatlarini nazorat 
qilish, bunga talabaning faolligi va o‘qituvchi ishining unumliligi, talabalarning 
attestatsiyadan o‘tkazish amallari ham kiradi) ta’minlanishiga olib keladi. 
O‘qituvchilarni qayta tayyorlash va qayta o‘qish tizimlarining samaradorligini 
oshirishga erishiladi. 
O‘qituvchining 
o‘rni 
va 
xilma-xil 
imkoniyatlarni 
ko‘tarish. 
O‘qituvchining o‘quvchi-talabaga nisbatan shaxsiy yondashuvining turli 
shakllarini qo‘llash. Har bir o‘quvchi-talabaning bilim darajasi 
va 
tayyorgarligiga hamda uning qobiliyatiga mos ravishda shaxsiy yondashishni 
qo‘llash mumkin. 
O‘quvchi-talabaning bilim va tadqiqot motivlari hamda stimullarini 
rivojlantirish
. 
O‘quvchi-talabaning 
o‘qituvchi 
(pedagog)ga 
va 
o‘zaro 
muloqotdagi ishonchsizlik hissiyotidagi psixologik to‘siqlarni yo‘qotish, 

---

223 
talabaning intellektual va ilmiy imkoniyatlarini, o‘zini o‘zi tashkillashtirishni 
rivojlantiradi. 
O‘quvchi-talabaning shaxsiy faoliyati va o‘qitishni birga olib borish. 
Tejamlilik o‘qitish jarayonidagi uzluksizlikni ta’minlaydi. O‘quv xonalaridan 
foydalanishi, yo‘l xarajatlari va taklif qilingan malakali o‘qituvchi (pedagog)lar 
mehnatiga haq to‘lash. Ular o‘z bilimlarini masofadan o‘qitish shaklida 
uzatishlari mumkin. Sog‘lig‘i, ijtimoiy va moddiy ta’minlanganligidan qat’iy 
nazar bilim olishning keng imkoniyatlari yaratilib, ijtimoiy tenglik yuzaga 
keladi. 
O‘qitish doirasida musobaqa muhitini yaratish.. 
Masofadan o‘qitish 
texnologiyasi – jamiyatni axborotlashtirishning umumiy oqimi va yo‘llari bilan 
jipslashgan bo‘lib, masofaviy o‘qitishning texnik vositalarini axborotlashtirish 
tizimlari va oliy o‘quv yurtlarida o‘qitish jarayonini avtomatlashtirish tizimlarini 
zamonaviy axborotlashtirish texnologiyasi asosida birgalikni ta’minlaydi. 
Masofaviy o‘qitish usulidan foydalanishning kamchiligi o‘qituvchi va 
talaba o‘rtasidagi bevosita muloqot va psixologik birlikning chegaralanganligidir.