Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

 
Adadiyot: 
1.
Renewable Energy: Power for a Sustainable Future. Godfrey Boyle. 
Publisher: Oxford University Press. Edition No (11/08/2012). Paperback: 566 
pages.
 
57 

---

HISOBLASH JARAYONLARIDA GRAFIK-ANALITIK
USULNING AHAMIYATI
 
Mirzaaxmedov Muxammadbobur Karimberdiyevich, 
 Andijon davlat universiteti, Informatika o‘qitish metodikasi kafedrasi katta 
o‘qituvchisi
 
 
Annotatsiya. Ushbu maqolada matematik, fizik masalalarni hisoblash jarayonlarida 
xatoliklarni kamaytirish, tezkorlik bilan hisoblash va geometrik chizmalarni aniqlikda ishlab 
chiquvchi grafik-analitik usul haqida ma’lumotlar berilgan. 
Kalit so‘zlar: sxema, grafik, analitik, usul, tuzilma, texnika, konstruksiya. 

Muhandislik amaliyotida masalalarni yechish ikki usulda, analitik va grafik 
usulda amalga oshiriladi. Grafik-analitik usullar aniqligi, boshqarish qulayligi va 
bir qator amaliy masalalarni yechish tezligi bilan ajralib turadi. Grafik-analitik 
usullarning asosiy kamchiliklari quyidagicha: analitik usullarga qaraganda past 
aniqlik va ko‘pincha murakkabroq tuzilmalar, ayniqsa, hisob-kitoblarning 
aniqligini oshirishga harakat qilganda yuzaga chiqadi. 
Natijada, hisoblash texnikasi rivojlanishining boshlanishi bilan analitik 
usullar aniqroq bo‘lib, vaqt sinovidan o‘tgan geometrik nazariyalarning 
samaradorligi grafik vositalarning nomukammalligiga, xatolarga va ko‘p vaqt 
sarflashga bog‘liq bo‘lib chiqdi [1]. 
Biroq grafik-analitik usullarni e'tibordan chetda qoldirmaslik kerak, yangi 
kompyuter grafik dasturlari paydo bo‘lishi bilan, o‘z afzalliklarini saqlab qolgan 
holda, kamchiliklarini butunlay yo‘qotdi. Grafik konstruksiyalarning aniqligi 
analitik (o‘nli kasrgacha) bilan taqqoslanadigan bo‘ldi va parametrik 
modellardan foydalanish bilan bir xil turdagi noqulay konstruksiyalarga bo‘lgan 
ehtiyoj yo‘qoldi. Parametrlashtirish g‘oyasi allaqachon kompyuter dizaynida o‘z 
o‘rnini mustahkamlab qo‘ygan. 
Egri chiziqli o‘qlarning differensial tenglamalarini integrallash usuli burilish 
burchagining burilish va aylanish tenglamalariga asoslangan bo‘lib, ular 
yordamida nurning istalgan kesimida burilish va burilish burchagini hisoblash 
mumkin. Murakkab yuklarda bo‘lgani kabi, ko‘p sonli bo‘limlar bilan 
ishlaganda, buni qo‘llashda hisoblash usuli ancha mashaqqatli. Bunday hollarda 
grafik usul eng qulay bo‘lishi mumkin. Boshqa tomondan, ba'zi masalalarni hal 
qilishda (statik jihatdan aniqlanmagan nurlar, maksimal burilishlarni hisoblash), 
bu holatlarda faqat ba'zi bir aniq hududlar uchun burilish va burilish burchagini 
ko‘rish uchun grafik tahlildan foydalanish tavsiya etiladi. Egri o‘qning 
58 

---

differensial tenglamasini integrallash usuli burilishlar tenglamalarini va burilish 
burchaklari tenglamalarini beradi, ular yordamida nurning istalgan kesimida 
burilish va burilish burchagini hisoblash mumkin. Ko‘p sonli B maydonlari 
bilan ishlayotganimizda, shuningdek, murakkab yuk bo‘lsa, ushbu usuldan 
foydalanganda hisob-kitoblar juda og‘ir bo‘ladi. Bunday holatlarda eng qulay 
grafik usul bo‘lishi mumkin. 
Boshqa tomondan, bir qator muammolarni hal qilishda (statik jihatdan 
noaniq nurlar, eng katta burilishni hisoblash) faqat ba'zi bir aniq uchastkalar 
uchun burilish va burilish burchagini topa olish kifoya. Bunday hollarda grafik-
analitik usuldan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bu usul og‘ish, egilish 
momenti va qattiq yukning intensivligini bog‘laydigan differensial 
bog‘liqliklarning o‘xshashligiga asoslanadi[2].