Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

 
Фойдаланилган адабиётлар 
1.
Сиддиқов Д., И.Ж. Жалолов, Б.Ташхаджаев, С.Ф. Арипова, В.У. 
Хужаев, Тезисы докл. конф. мол. ученых, Ташкент. 2005, с. 43 
2.
Флора Узбекистана,
Изд. АН Уз ССР, Ташкент, 3, 1955, с. 43 
N
+
O
O
OCH
3
OCH
3
OCH
3
HOH
2
C
NO
3
-

---

59 
SENECIO VERNALIS O’SIMLIGINING YER USTKI QISMI 
TARKIBIDAGI ALKALOIDLARNI O’RGANISH 
 
A.A. Abdumamatov - talaba 
I.J. Jalolov - kattа o’qituvchi, k.f.n. 
J.I. Tursunov– kimyo kafedrasi doktoranti 
Farg’ona davlat universiteti
 
ANNOTATSIYA 
O’zbekistonda ilgari o'rganilmagan Senecio vernalis o'simligining ayrim 
organlarining -barg, poya va gullarining kimyoviy tarkibiy qismlarini o'rganish 
natijalari keltirilgan. Alkaloidlar yig’indisining miqdori aniqlandi.
Kalit so’zlar:
 Gul, barg, poya, alkaloidlar, ekstraksiya. 
АННОТАЦИЯ 
Приведены результаты изучения химических компонентов некоторых 
органов растения Senecio vernalis - листьев, стеблей и цветов, ранее не 
изученных в Узбекистане. Определено количество алкалоидов. 
Ключевые слова:
 цветок, лист, стебель, алкалоиды, экстракция. 
ANNOTATION 
The results of the study of the chemical components of some organs of the 
Senecio vernalis plant-leaves, stems and flowers, which have not been studied 
before in Uzbekistan. The amount of alkaloids was determined. 
Keywords:
 Flower, leaf, stem, alkaloids, extraction. 
Asteraceae (Murakkabguldoshlar) oilasiga mansub Senecio vernalis 
(Bahorgi yopishqoqo’t) qumli, mayda shag'alli tuproqlarda o'sadi. Chet elda 
tarqalishi: Yevropa, g'arbiy va O'rta Osiyo (Afg'oniston, Armaniston, Ozarbayjon, 
Kipr, Gruziya, Eron, Iroq, Isroil, Iordaniya, Livan, bir qismi Rossiya Federatsiyasi, 
Suriya, Turkiya va Turkmaniston) (Kadereit,1983 yil; NGRP, 2015). Yurtimizda
Farg’ona, Tyan-Shan (env) Toshkent, Amudaryo quyi oqimlarda tarqalgan. 
Bahorgi yopishqoqo’t - bir yillik begona o't. Poyasi tik, balandligi 20-50 sm, 
mayda, sodda va ozgina tuklar bilan qoplangan. Barglari odatda to’lqinli, kesilgan, 
markaziy bo’linmagan qismining kengligi bo’ylab, odatda ingichka tuklar bilan 
qoplangan lateral loblar bilan. Barglar novda bo’ylab bitta tugunda bitta bargni 
almashtiradi. Gullari sariq, savatlarga yig’iladi. Urug’lari 2-3 mm uzunlikda. May 
oyida gullaydi.
Senecio vernalis o’simligi ilgari O’zbekistonda o’rganilmagan.Shu 
sababdan, tadqiqotni Senecio vernalis o’simligini Farg’ona viloyati Dang’ara 
tumani Qashqar qishlog’i atrofidagi to’qaydan gullash mavsumida (aprel-may 
oyida) terib olishdan boshladik. O’simlikning yer ustki qismi salqin joyda 
quritildi. 2740 gramm quritilgan o’simlikning yer ustki qismi tegirmonda 
maydalanib, 6 marta etanolda (80% li) ekstraktsiya qilingandan so’ng, hosil 
bo’lgan ekstrakt etil spirti haydaldi. Ekstrakt tarkibidagi spirtni to’liq bug’latib, 
yo’qotilgandan so’ng, quruq massa avval limon kislotada kislotali muhitga (pH=2-
3) so’ng ishqoriy muhitga olindi (pH=8-9), so’ngra xloroformda yuvildi. Bunda 

---

60 
5.34gr (0.2%) xloroformda alkaloidlar yig’indisi olindi. Asteraceae oilasi Senecio 
turkumiga mansub boshqa o’simliklarda bo’lgani kabi Senecio vernalis tarkibida 
ham asosiy uchraydigan alkaloidlar: pirrolizidin tipidagi alkaloidlar (senesifillin, 
platifillin, retronesin, senesifillin n-oxid, senesivernin, platifillin n-oxid) mavjud.[ 
1,2]
Yuqorida 
keltirilgan 
alkaloidlardan 
platifillin 
o’zining 
M-
xolinoblokatorlik ta’siri bo’yicha atropindan kuchsizroq, lekin N-xolinoblokatorlik 
vegetativ gangliylarni bloklovchi ganglioblokatorlik ta’siriga, shuningdek 
spazmolitik xususiyatga ega. Bundan tashqari MNS ga ta’sir etib, tinchlantiradi, 
qon tomir, harakat markazi faoliyatini susaytiradi. Amaliyotda, ayniqsa me’da-
ichak yara kasalligida, qorin sanchig’ida, spastik holatlarda xoletsistitda, jigar va 
buyrak sanchiqlarida, gipertoniyada, stenokardiyada, bosh miya qon tomirlari 
spazmida va bronxial astmada ishlatiladi. [3