Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

1-rasm. Xitin va xitozanning tuzilishi 
Ushbu polisaxaridlar qishloq xo'jaligining bir qator sohalari, oziq-ovqat 
sanoati, to'qimachilik, farmatsevtika, kosmetika va biomateriallarni ishlab 

---

90 
chiqarishda gellar, plyonkalar, nanomembranlar va polimer nano tolalari kabi 
ko’rinishda keng qo'llaniladi.
Xitinning ishqoriy eritmadagi deatsetilash orqali xitosan olinadi. Ushbu 
reaksiya jarayonida xitinning atsetamid guruhlari (-NHCOCH
3
) amino (-NH
2
) 
guruhlarga aylanadi va xitozan xosil bo’ladi.
Dastlab, tut ipak qurti g`umbagi yuvilib tozalanadi va begona moddalarni 
yo'q qilish uchun yaxshilab tozalanadi. Keyingi bosqich tut ipak qurti g`umbagi 
demineralizatsiya jarayoni bu jarayonda 2,5% dan 7,0% gacha, xlorid kislotasi 
ishlatiladi. Namunalar pH neytral darajasiga yetguncha bir necha marta yuviladi. 
Ushbu jarayon tarkibidagi anorganik moddalarni kamaytirish, shuningdek, 
karbonat va fosfatlarni namunalardan tozalash maqsadida amalga oshirildi. 
Deproteinlash bosqichida oqsil tarkibidagi azot miqdorini kamaytirish uchun 
natriy gidroksidi 5% li NaOH ishlatiladi. Ishqorda ishlov berilgandan so’ng, 
yaxshilab yuvib quritiladi.
Keyingi bosqichda, natriy gipoxlorit (NaOCl) eritmasi (0,36%) bilan 
aralashtirib, namunaning hidini pasaytiradi va pigmentlarni yo'q qiladi. Namunalar 
filtrlanib, bir necha marta yuviladi. Keyin filtrlangan namuna 4 soat davomida 
pechda 60 ° C da quritildi. 
Xitinning quritilgan deproteinsizlangan va deminerizatsiya qilingan 
namunalari (42,3%) li NaOH bilan ishlanadi va bu jarayon eritma doimiy 
aralashtirish bilan 2 soat davomida olib boriladi. Reaksiya vaqtining oxirida 
namunalar suziladi va keyin neytral pH olinmaguncha yuvilgan. Xitosanni pH 6.0 
darajasida eritish uchun 1% sirka kislotasi qo'shildi. Keyin eritma NaOH ning 
ishqoriy eritmasida cho'kindi, so'ngra pH 7.0 ga qadar sirka kislotasi bilan 
neytrallandi. Tozalangan xitozan doimiy haroratda pechda quritilgan. 
Xitin olish jarayonida turli xil usullar qo`lab ko`rildi va ushbu usullardan 
muqobil usuli ishqorning konsentratsiyasi 40%, deminerilizatsiya jarayoni uchun 
HCl ning 3% li, depratenizatsiya ishqor 5% li eritmalarida foydalanishdur.